Şah-Mat

 Şah-Matın nə zaman, harada və kim tərəfindən yaradıldığı barədə bir çox rəvayətlər nəql olunsa da, onlardan heç birində dəqiq məlumat verilmir. Lakin tarixə məlum olan şahmatın Hindistan ərazisində meydana gəlməsidir. (Şah-fars dilində hökmdar, mat isə ərəb dilində ölmək mənasını verir).

 Rəvayətlərə görə şahmat oyununun təsiri altına düşən hind padşahı onu ixtira edən şəxsə  istədiyi məbləği və hədiyyəni verəcəyini vəd edir.  Şahmatın ixtiraçısı ondan ilk baxışda çox sadə görünən bir şey istəyir. O, padşahdan hər damaya buğdadənələri qoyub ondan öz sayına vurmağı və əldə olunan ədədin sayı qədər növbəti damaya buğda dənəsi qoymağı və nəhayət alınan yekun ədədin miqdarı qədər buğda xahiş edir. Təklif padşaha sadə görünsə də, dünyanın ən varlı insanı olmasına baxmayaraq əldə olunan ədədin müqabilində aciz qalır.

Əgər hər kvadratmetrinə 20 milyon buğda qoyulsaydı həmin miqdar əldə oluna bilərdi. Bunun üçün yer kürəsinin hər bir kvadratmetrinə səkkiz dəfə, başqa sözlə desək, bu qədər məhsulu əldə etmək üçün Yer kürəsindən səkkiz dəfə böyük başqa bir planetdə buğda əkmək lazım gələrdi - Əbu Reyhan Biruni həmin ədədi hesablamaq üçün deyir: "Yer kürəsində 2305 başqa kürələr nəzərdə tutaq. Əgər hər kürədə 10 000 çay axarsa və onların hər birində 1000 qatar (sürü) qatır və hər qatarda (sürüdə) 1000 qatır hərəkət edərsə və hər qatırın üzərində 8 kisə buğda olarsa və hər kisədə  10 000 buğda dənəsi olarsa, o zaman şahmat taxtası üzərində hesablanan buğda sayını əldə etmək olar. Bununla şahmat ixtiraşısı var-dövlətini saysız hesab edən padşaha başa salır ki, bu dünyada heç də hər şey onun fikirləşdiyi kimi deyil və hər zaman istənilən şeyin əvəzini vermək olmur".