Əsas səhifə » 2009 Avqust 2 » Dini terminler lüğeti
7:12 PM Dini terminler lüğeti | |
 Dini terminler lüğeti Allah- bütün varliq alemini yaratmis ve idare eden fövqeltebii qüvve. Lügeti me"nada "ibadet edilen, me"bud" demekdir. Be"zileri sehv olaraq, Islamdaki Allah anlayisinin diger dinlerdeki tanri anlayisindan ferqli oldugunu düsünürler ki, bu da be"zen dinlerarasi anlasilmazliga getirib çixarir. Meselen, "Le ilahe illellah" ifadesini rus dilinde çox vaxt "net Boqa krome Allaha" kimi tercüme edirler. Bu, sehvdir. Bele ki, rus dilinde "Boq" sözünün verdiyi me"na ereb dilinde "Allah" sözünün me"nasi ile üst-üste düsür. Bu baximdan "Net Bojestva krome Boga" ve ya "Netu Bojestva krome Allaha" tercümesi daha düzgündür. Lakin qeyd etmeliyik ki, Islam dininde Allah tekdir ve dinimiz diger tanrilarin mövcüdlugunu inkar edir. Abdest - "destemaz" sözünün sinonimidir. Müselmanlari ibadetden, xüsusile namazdan evvel pakliq niyyeti ile yuyunmasidir. Azan - namazdan evvel müselmanlar terefinden deyilen cümleler. Azanin metninde Allahin böyüklüyü, tekliyi, Hezret Mehemmedin (s) peygemberliyi xatirlanir ve namaza çagiris seslenir. Azani obrazli ifade ile "Islamin süari" adlandirirlar. Aye - lügeti me"nada nisane ve remz demekdir. Lakin bir termin kimi Qur"ani-kerimin her cümlesine "aye" deyilir. Ayetullah - Islam aleminde en yüksek dini rütbelerden biridir. Islam elmlerinin inceliklerine beled olan alimlere "ayetullah" deyilir. Lügeti me"nasi "Allahin yer üzerinde nisanesi" demekdir. Amin - bütün dualarin sonunda islenen söz. Teqribi me"nasi "Dua qebul olsun!" demekdir. Axiret - Islam eqidesine göre, bütün insanlar qiyamet gününde Allahin emri ile dirildilib, mehser (sorgu-sual) meydanina çekilecekler. Bu dünyada etdiyi emellere uygun olaraq, haminin hökmü verilecek. Yaxsi insanlar cennete, pis adamlar ise çehenneme gönderilecekler. Bundan sonra heyat hemin yerlerde (cenne ve cehennemde) davam edecek.. Mehser gününden sonraki hemin aleme "axiret alemi" deyilir. Asura - lügeti me"nasi "onuncu gün" demekdir. Termin olaraq üçüncü Imam Hüseynin (e) Kerbela sehrasinda facievi ölüm günü - yeni hicri-qemeri teqvimle meherrem ayinin 10-u "asura" adlanir. Axund - Islam aleminde ali dini rütbe. Lügeti baximdan bu sözün "oxumus (tehsilli) adam" me"nasini ifade eden "agaye-xunde" sözünden qaynaqlandigi ehtimal olunur. Bey"et - bir kesin hakimiyyetini tanimaq be ona tabeçiliyi e"tiraf etmek. Qedimlerde hökmdarlar, seher valileri ve b. hakimiyyete keçdikde, tabeçilikde olanlar bir-bir onlarin elini sixib, itaet etdiklerini bildirirdiler; buna bey"et deyilirdi, Vesiyy - Islam qanunlarina ve milli adet - en"enere esasen, her kes, vesiyyetlerini yerine yetirmek üçün, ölümünden evvel bir neferi özüne canisin seçir. Bu adama "vesiyy" deyilir. Merhumun defnini tesksl etmek, mirasini bölüsdürmek, vesiyyetinin icrasina nezaret etmek ve s. meseleler vesiyyin öhdesindedir. Qüsl - Islam ehkamina göre, paklanmanin bir növüdür. Müselman sexs cinsi elaqeden sonra, habele qadinlar heyz ve nifas hallarindan sonra mütleq qüsl almalidirlar. Boynuna qüsl gelmis sexs evvelce basini ve boynunu, sonra bedeninin sag terefini, axirda ise sol terefini su ile yumalidir. Destemaz - paklanmanin bir növüdür. Qüslden ferqli olaraq, destamaz alan sexs bedeninin yalniz be"zi üzvlerini yuyur, yaxud onlara mesh çekir (ye"ni yas elini hemin beden üzvlerinin üzerine sürtür). Namaz qilmaq, Qur"an yazisina, peygember ve imamlarin adina toxunmaq üçün mütleq destemazli olmaq lazimdir. Ehram - hecc zamani hacilarin geyindiyi xüsusi libas. Ehram iki eded tikissiz, ag parçadan ibaretdir. Hacilar bu parçalarin birini çiyinlerine salir, o birini ise bellerine baglayirlar. Ecr - "savab" sözünün sinonimidir. Dini inanclara göre, insanin etdiyi her bir xeyir emel müqabilinde Allah-teala ona ecr (savab) verir. Ictihad - Islam dininin esas menbelerini, ye"ni Qur"an, hedis ve s.-ye müraciet ederek, onlarin esasinda seriet hökmü vermek "ictihad" adlanir. Ictihad etmek üçün mütleq bir sira dini elmleri mükemmel bilmek lazimdir. Ziyaret - Müqeddes sexslerin ruhuna salam göndermek meqsedi ile onlarin mezari yerlesen yere sefer etmek. Be"zen dini sexslerin görüsüne getmek de "ziyaret" adlanir. Yezdan - zerdüst dününde "tanri" demekdir. Lakin fars dilinde qelqme alinmis be"zi Islam menbelerinde "yezdan" sözü "Allah" me"nasinda islenmisdir. Klassik Azerbaycan edebiyyati nümunelerinde (xüsusile, Nesimi ve b.-nin yaradiciliginda) bu söze tez-tez rast gelinir. Kelmeyi-sehadet - insanin müselmanligini sübuta yetiren iki cümle. "Eshedu en la ilahe illellah. Eshedu enne Mühammeden resulüllah" (Terc: "Tesdiq edirem ki, Allahdan basqa me"bud yoxdur. Tesdiq edirem ki, Mehemmed (s) Allahin elçisidir, ye"ni peygemberdir") cümlelerini deyen her bir sexs müselman sayilir ve müselman icmasinin beraberhüquqlu üzvü hesab edilir. Qeyd: Ce"feri mezhebine göre, kelmeyi-sehadete asagidaki cümleni de elave etmeyin çoxlu savabi vardir: "Eshedu enne eliyyen veliyullah" (Terc: "Tesdiq edirem ki, Eli (e) Allahin dostudur"). Bir daha qeyd edilmelidir ki, bu cümleni demek vacib deyil, müstehebdir. Gülab - gül yagi ile suyun qarisigi. Milli adet-en"eneye esasen, dini meclislerde (xüsusile yas yerlerinde) gülab paylayirlar (meclise gelenlerin ovcuna azaciq gülab tükürler). Gülab alan sexs ise ovcundaki gülabi üzüne sürtüb salavat çevirir. Lamekan - ereb dilinden tercümesi "mekansiz" denekdir. Islam menbelerinde "lamekan" sözü - Allahin meshur adlarindan biri kimi xatirlanir. Allah-teala cism olmadigi ve formadan mehrum oldugu üçün, mekan çerçivesine sigismir be buna göre de "lamekan" adlandirilir. Münacat - Allaha müraciet seklinde deyilen se"r ve nesr nümunesi. Münacatin esas mezmunu Allaha hemd, sükr ve duadan ibaretdir. Dualarin metninde, habele müselman edebiyyatinda, o cümleden Azerbaycan klassik edebiyyatinda xeyli gözel münacat nümuneleri vardir. Ne"t - edebiyyatda Hezret Mehemmed Peygember (s) haqqinda deyilmis se"r nümunelerine "ne"t" deyilir. Nizami, Füzuli, S.e.Sirvani kimi Azerbaycan sairlerinin deyerli ne"tleri meshurdur. Övliya - "veli" (ye"ni Allah dostu) sözünün cemidir. Dini kitablarda yüksek exlaqi meqama, "keramet" adlanan xariqul-ade ve qeyri-adi isler görmek bacarigina malik olan sexsler "övliya" adlandirilmislar. Peygember - fars dilinden tercümede herfi me"nasi "xeber getiren" demekdir. Allahla insanlar arasinda rabite yaratmaq, Allahin emr ve qadaganlarini insanlara çatdirmaq vezifesi peygemberlere tapsirilmisdir. Tarix boyunca Allah beseriyyete 124 min nefer günahsiz (me"sum) Peygember gondermisdir ki, bunlarin birincisi Hezret Adem (e), sonuncusu ise Hezret Mehemmeddir (s).
Rük"et - serti olaraq namazin bölündüyü hisselere deyilir. Her rük"etde mütleq qiraet (Qur"an surelerinin oxunusu), rüku ve iki secde olur. Sübh namazi iki rük"et, megrib namazi üç rük"et, zöhr, esr, ve isa namazlari ise dörd rük"etden ibaretdir. Salavat - dua növüdür. Hezret Mehemmed Peygemberin (s) adi çekildikden sonra onun ruhuna hemise salavat demek lazimdir. Salavatin metni beledir: "Allahümme selli ela Mühemmedin ve ali Mühemmed" (Terc: "Ilahi, Mehemmed Peygemberin (s) ve onun neslinden olanlarin ruhuna salam olsun!") Peygemberin adi çekilmeden salavat çevirmeyin böyük sevabi vardir. Tesbih (yaxud tesbeh) - lügeti me"nada tercümesi "müqeddeslesdirmek, hemd etmek"dir. Allahi gözel adlarla öymek, onun müqeddes sifetlerini te"riflemek "tesbih" sayilir. Lakin termin kimi ""tesbih"" adi altinda, sapa düzülmüs 33 yaxud 100 deneden ibaret esya nezerde tutulur. Tesbihin deneleri su ile yogrulub qurudulmus torpaqdan (bu, adeten müqeddes yerlerin torpagi olur), süseden, be"zen ise qiymetli daslardan ibaret olur. Tesbih çevirerken adeten "zikr" adli dualar oxunur. Ele tesbih çevirmeyin meqsedi de 33 defe tekrarlanan zikrlerin sayini yadda saxlamaqdir. Ümre - Mekke ziyaretinin bir növüdür. Heccden ferqli olaraq, ümre ziyaretini ilin müeyyen günlerinde yerine yerirmek vacib deyildir. Istenilen vaxt Mekkeye getmis sexsin ziyareti ümre sayilir. Fitre zekati - zekatin bir növü olub, her il ramazanin sonunda ödenilir. Her bir müselman özü ve öhdesinde olan aile üzvleri üçün fitre zekati olaraq adambasina teqriben 3 kq. bugda (bugda evezine arpa, xurma, kismis de ola biler), yaxud bunun pulunu vermelidir. Fitre zekati yemeye ehtiyaci olan kasib adamlara verilir. Xatemul-enbiya - ereb dilinden tercümede "peygemberlerin möhrü" demekdir. Peygemberlerin sonuncusu olan Hezret Mehemmed (s) bu leqeble taninir. Qedim dövrlerde (s) yazilarin lap sonuna möhür vurulardi. Buna göre de Hezret Mehemmedi (s) peygemberler siyahisinin sonunda tamamlayici möhre benzederek, ona bu leqebi vermisler. Hedis - Hezret Mehemmed Peygemberin (s) dilinden söylenilen kelam. Ce"feri mezhebine göre, on iki imamin dilinden revayet edilen hedisler de peygemberin hedisleri qeder ehemiyyetli sayilir. Islam tarixi boyunca on minlerle hedisi ehate eden iri hedis mecmueleri tertib olunmustdur. Çavus - qedimlerde Hecc, Kerbela ve Meshed ziyaretine gedenleri karvana toplayan sexslere "çavus" deyirdiler. Çavuslar seherin içinde mehelle-mehelle gezib, uca sesle qeside oxuyar ve camaati hazirlasmaga çagirardilar. Klassik sairler çavuslarin oxumasi üçün "çavusi" adli xüsusi se"rler yazmislar. Cihad - döyüs, mübarize demekdir. Islamda cihadin iki növü vardir. Islam dismenleri ile, habele Vetenin azadligi ugrunda aparilan müharibe "cihadi-esger" (kiçik cihad), insanin öz nefsi ve tamahi ile apardigi mibarize ise "cihadi-ekber"(böyük cihad) adlanir. Sehid - cihadda helak olmui sexslere deyilir. Qur"anda, habele Peygemberin ve imamlarin hedislerinde sehidlerin yüksek meqami, axiretde onlara verilecek mükafat haqqinda çoxlu me"lumat vardir. ABID - lügeti menada "ibadet eden" demekdir. Islam tarixinde öz gözel exlaqi, çoxlu ibadetleri ile meshur olan sexslere "abid" demisler. Hemin sexsler heqiqeten ibadetden zövq almis, günün ekser vaxtlarinda Allaha ibadet etmeyi özlrine borc bilmisler. Bele abidlerden çoxlu fövqelade hereketler - kerametler müsahide edilmisdir. BÜRHAN - "delil, sübüt" demekdir. Her bir elm sahesinde oldugu kimi, Islami felsefe ve kelam elmlerinde de bütün esas prinsipler deliller vasitesile sübüta yetirilir. Meselen, Allahin varligi, vahidliyi, edaleti, peygemberlerin ve imamlarin zerureti, onlarin mesumlugunun vacibliyi ve s. meselelerin her biri çoxlu sayda bürhanlar vasitesile isbat olunur. QESIDE - klassik edebiyyatda ser formalar?ndan biri. Adeten, eruz vezninde yazilir. Qurulus etibari ile qezeli xatirladan qeside hecminin böyüklüyü, dini-irfani mezmunu ile bundan ferqlenir. Qesidenin ilk beytinin misralari bir-biri ile qafiyelenir. Sonraki beytlerin ilk misralarinin qafiyeleri serbest buraxilir, ikinci misra ise ilk beytle hemqafiye seklinde yazilir. Qesidelerde adeten, Allah-teala, peygemberler, imamlar medh olunur. Azerbaycan edebiyyatinda Nesimi, Füzuli, Xetai, S. E. Sirvani ve basqalarinin derin mezmunlu qesideleri çox meshurdur. DIYE - seriet terminlerindendir. Ilam qanunlarina göre, qesden cinayet töretmis her bir sexs etdiyi emele müvafiq suretde cerimeni zererçekene ödemelidir. Bu cerimeye "diye" deyilir. Diyenin miqdari töredilen cinayetin agirligindan asilidir. Meselen, xüsusile agir olan qetl cinayetine göre, cani ya öldürülmeli, ya da zererçeken terefe diye ödemelidir. Bezen eks teref diyeni qebul etmekle razilasir ve belelikle cani ölümden xilas olur. Diyenin hökmleri mürekkebdir, bu barede etrafli melumat almaq üçün mütleq seriet kitablarina müraciet olunmalidir. ECAZ - her hansi hereketin tekraredilmezliyini, basqalarinin bu isi tekrar etmeye aciz olduqlarini bildiren ifadedir. Dini edebiyyatda "ecaz" kelmesi adeten, Quranla bagl? isledilir. Allah?n en boyuk mocuzelerinden sayilan Qurani-Kerim heç bir insan terefinden tekrar olunmayacaq derecede deqiq söz ve mena gözelliyine malikdir. Quranda islenmis herf ve sözlerin tekrari, kelmelerin mena rengarengliyi, xüsusi ahengdarliqla növbelesmesi bu kitabin ecazini gösteren xüsusiyyetlerdendir. Böyük Islam edibleri, filoloq ve tefsirçiler Qurani-Kerimin ecazi barede xeyli deyerli eserler yazmislar. EZLAM - Islamdan evvelki cahilliye dövrü ereblerin mexsusi atributlarindan biri. Bütperest erebler her hansi bir isi görmek isteyerken evvelce oxlarla fala baxirdilar. "Ezlam" adli bu fal oxlarinin sayi adeten üç eded olurdu. Oxlarin birinin üstüne "Tanri emr edir", o birinin üstüne "Tanri qadagan edir" yazirdilar. Üçüncü oxu ise yazisiz buraxirdilar. Hemin oxlar möteber sayilan bütlerin qarsisina qoyulurdu. Fal üçün müraciet eden sexsin özü, yaxud kahin oxlari qarisdirib arasindan birini götürürdü. Eger birinci ox çixirdisa, nezerde tutulan isi yerine yetirirdiler. Qadagan oxu çixsaydi, hemin emelden çekinirdiler. Yazisiz ox çixdigi teqdirde proses tezeden tekrar olunurdu. Qurani-Kerimde cahiliyye dövrünün bezi eneneleri sirasinda fal oxlari da qadagan edilmisdir: "Ey iman getirenler! Serab, qumar, bütler, fal oxlari (ezlam) seytan emelinden olan murdar seylerdir. Bunlardan çekinin ki, belke nicat tapasiniz!" ("Maide" suresi, 90-ci aye). ICTINAB - "çekinmek, uzaq qaçmaq" demekdir. Islam exlaqinda adeten günahlardan çekinmeye "ictinab" deyilir. Günah ve haram islerden ictinab etmek insanin exlaqini kamillesdirir, onu dünya ve axiret xosbextliyine yetirir. ZERIH - müqeddes sexslerin qebrini etraf mühitden ayiran maneeye deyilir. Müselman aleminin müxtelif nöqtelerinde defn edilmis sexsiyyetlerin mezari üstünde divarlari taxta, demir, gümüs ve yaxud qizildan olan üstübagli xirda otaq seklinde zerihler qurulur. Medinede Hezret Mehemmed peygemberin (s), Necefde Imam Elinin (e), Kerbelada Imam Hüseynin (e), Meshedde Imam Rzanin (e) mezarlari uzerinde qurulmus meheccer sekilli qizil zerihler müselman incesenetinin sah eserlerinden sayilir. KERAMET - gözel exlaqi, elmi ve ibadeti ile seçilen müqeddes heyata keçire bildikleri fövqelade emellere deyilir. Mesum sexslerin (peygember ve imamlarin) qeyri-adi hereketleri "möcüze" adlandigi halda, qeyri-mesum sexslerin bele hereketleri "keramet" adlanir. Islam tarixinde böyük arifler, alimler, seyyidler Allah yaninda uca meqama malik olduqlarina göre, xalqin ehtiyaclarini yerine yetirmek üçün Allaha dua etmis, Allah da onlara keramet göstermek qüdreti vermisdir. MINARE - müselman memarliq elementlerinden biri, mescid kompleksine aiddir. Mescidde azan veren sexs sesinin daha böyük erazilere yayilmasi üçün minareye qalxir ve oradan azan verir. Minarelerin daxilinde vintvari pilleken ve müeyyen yükseklikde minareni dövreleyen eyvan (azançinin dayanmasi üçün) qurulur. Milli enenelerden ve memarliq üslublarindan asili olaraq, müselman ölkelerinde dairevi, kvadrat, sekkizbucaqli ve s. formali en kesiyine malik minareler tikilir. Mekke, Medine, Qahire, Demesq, Bagdad, Kerbela ve Istambul kimi qedim seherlerindeki mescidlerin minareleri öz orijinalligi, ornamentlerin rengarengliyi, göze yatimli formasi ile diqqeti celb edir. SIYRe - müselman tarixçiliyi janrlarindan biri. Islam müqeddeslerinin heyati, fealiyyeti ve davranislari haqqinda melumatlara, habele bu mövzuda yazilmis kitablara "siyre" deyilir. Daha dar menada Hezret Mehemmed peygemberin (s) heyati haqqindaki kitablar "siyre" adlanir. Ibn Ishaq, Ibn Hisam, Helebi ve s. müellifler terefinden qeleme alinmis siyre kitablari xüsusile meshurdur. TÜRBET - lügeti menada "torpaq" demekdir. Adeten, Islam müqeddeslerinin mezari üzerinden götürülmüs torpaga "türbet" deyilir. Dahi Imam Hüseynin (e) defn olundugu Kerbela torpagi "turbet" adlanir. Türbetden teberrük meqsedile istifade edilir. Sie mezhebinde namaz zamani Kerbela türbetinden düzeldilmis möhüre secde etmek böyük savaba malikdir. Seriet hökmlerine göre, vefat etmis müselmani defn ederken yanaginin altina ve sinesine azaciq türbet tökmek savabdir. Türbetin bezi sefaverici xüsusiyyetleri de vardir. Tarixde agir xesteliye düçar olmus sexslerin türbet vasitesile sagalmalari haqqinda çoxlu faktlar vardir. ÜCB - Islam exlaqi terminlerinden biri, tevazönün ziddidir. Bir kesin özünü hamidan üstün tutmasina, basqalarini özünden eskik bilmesine, özünün bütün nöqsanlarina göz yumub öz sexsiyyetine perestis etmesine "ucb" deyilir. Islam exlaqinin esas menbeleri olan Quran ayeleri ve hedisler ücbü qetiyyetle redd edir. Ücb ve tekebbür insani tekamül yolundan saxlayir, onu exlaqi gözelliklerden mehrum edir, dünyagörüsünü mehdudlasdirir, etrafdakilarla münasibetini pislesdirir, insani dar ve qapali bir çerçiveye salir. FÜRQAN - tercümesi "ferq qoyan, bir-birinden ayiran" demekdir. Qurani-Kerimin adlarindan biri de "Fürqan"dir. Quran ayelerinin özünde Allah-teala bu semavi kitabi hemin adla adlandirir. Qurani-Kerim haqla batili, yaxsi ile pisi ayiran esas meyar oldugu üçün ona bu ad verilmisdir. Çünki Quranin hökmlerine emel eden sexs her iki dünyada seadet elde edir, bu hökmleri pozan adam ise ilahi ezaba düçar olur. Quranda buyurulur: "Alemleri qorxutmaq üçün Fürqani (yeni haqla batili ayiran kitabi) öz bendesine endiren Allah ne qeder uca ve uludur!" ("Furqan" suresi, 1-ci ayeden). | |
|
| |
| Total comments: 2 | |||||||
Saytda axtar
İstifadəçi girişi
Dəstəmaz-Namaz
Təyəmmüm
Dəstəmazın alınma qaydası
Şübhə doğuran suallar
Azan vaxtları
11 ayın sultanı
Qurani-Kərim
Sual-cavab
Islamda qadınlar
Tarixdə qadınlar
Saxta hədislərin yaranması
Adını mən qoydum
İslamda ailə
Dua ibadətin məğzi və ruhudur
Surələrin fəzilətləri
Əxlaq
Ədəbiyyat
Roman və hekayələr
Alim anlayışı
BILIRSINIZMI?
Hədislər
Salavatın fəzilətləri
Islam
Şəxsiyyətlər
Əqidə
Əlifzəbər-Ə
Seyr-süluk
Uşaq
Nəsihətlər
İbratamiz söhbətlər
Xurafat
Sağlam ol
Maraqlı
Həcc əməlləri
Əqaid
Şəri məsələlər
Nəhcül-Bəlağədən hekayələr
Həqiqət olduğu kimi...
Şiə olan vəhabi alimi
Peyğəmbərlər
Məad
Copyright MyCorp © 2024
| |||||||
