İslamdan imana yetişin.

Dinin əvvəli Allahı tanımaqdır. Müsəlman olan şəxsin mütləq Allaha ibtidai və əqli mərifəti vardır. Bu ümumi mənada olan islam kifayət deyildir, islamın ən xüsusi mənasına, yəni iman və qəlbi etiqad mərhələsinə çatmaq lazımdır. Qurani-kərim bu barədə buyurur: «Ey iman gətirənlər! Allahdan lazımınca qorxun. Yalnız müsəlman olduğunuz halda ölün!» Bu ayədən məqsəd, həmin qəlbi imandır. Bu iman yaranmayana qədər insanın kamilliyi zühur etməyəcəkdir. Qalbində Allaha mərifəti olub Ona tərəf yol tapa bilən adam kamala yetişəcəkdir.

Allah «hucurat» surəsində buyurur: «Bir dəstə ərəb "Biz iman gətirdik»-dedilər. Ya Peyğəmbər! Onlara de ki: "Siz qəlbən iman gətirmədiniz!» Ancaq: «Biz islamı müəyyən şəxsi məqsəd, mənfəət naminə qəbul etdik-deyin. Hələ iman sizin qəlblərinizə daxil olmamışdır».

Bu ayədə bəzi ərəblər təzə müsəlman olmaqlarına baxmayaraq, iman gətirdiklərini iddia edirlər. Allah-təala onlara müraciətlə müsəlmanlıqlarının kamala çatmaqdan ötrü müqəddimədən başqa bir şey olmadığını qeyd edərək buyurur: Bəli, sizin müsəlmanlığınız əqli istidlal və icmali mərifətdən artıq bir şey deyildir. Siz ancaq müsəlman olmağın hökmünü yerinə yetirmisniz. Çalışın qəlbinizdə iman yaradıb, kamala qovuşasınız. «Allahı tanımağın kamilliyi Onu təsdiq etməkdir». Qəlbinizdə olan bu iman Allahı təsdiq etməyinizə və Onun müqabilində müti və təvazökar olmağınıza səbəb olacaqdır. İnsan nə qədər ki, öz varlığını müstəqil hesab edir, heç vaxt Allahı dərk edə bilməz,

Bu səhv aradan qaldırılmayınca həqiqət aşkar olmayacaqdır. İnsan özünün mümkünəl-vücud olmasını, yəni öz varlığının mütləq vücuddan mütləq asılılığını dərk etməlidir. Varlığı eyni zat olan ancaq Vacibəl-vücuddur, yəni Allahdır. Allahdan başqa bütün məxluqlara nə qədər ki, varlıq əta olunmayıb, zati cəhətdən heçdirlər. Bu mənanı dərk etməyib hələ də özünü müstəqil bir varlıq hesab edən kəs necə Allahşünas ola bilər?

Öz acizliyini yada salmaq xudbinliyin əlacıdır. 

Hicab və səhv düşüncələri aradan aparmaqdan ötrü nəfs ilə cihad etmək lazımdır. «Mən» kəlməsinin nə olduğunu başa düşmək üçün çoxlu zəhmət və məşəqqətlərə dözmək lazımdır. Mən nə öz ixtiyarımla dünyaya gəlmişəm və nə də öz iradəmlə dünyadan köçəcəyəm. Xeyir, ziyan, ölüm, həyat, qüdrət və zəiflik heç biri mənim ixtiyarımda deyil. Görəsən özümü həmişə cavan və sağlam saxlayıb, ölümün qarşısını ala bilərəmmi? Bu şeylər olmadığı halda insan öz acizliyi və zatının fəqirliyini dərk etməlidir.

«Ey insanlar! Siz Allaha möhacsınız». Hər bir şey Allaha möhtacdır qüvvə, qüdrət, idrak və hər bir şeyin mənşəyi olan həyat Allahdandır. Mənəmlik hicabını aradan aparmaqdan ötrü mümkünəl-vü`ud olan insan öz zatının fəqirliyinə inanıb, ona çarə qılmalıdır.

İstedad və çalışmaq səviyyəsində olan mərifət.

Allahı tanımağın kamilliyi Onu təsdiq etməkdir. İman və təsdiqlə yaranan elm və yəqinin nəticəsi təvazökarlıq və müti olmaqdır. Bu hal insanda birdən-birə yaranmayıb, məhdud da deyildir. Allah-təala məhdud olmadığı kimi, Onu tanımaq da məhdud deyildir. Yəqinliyini gündən-günə artırmaqdan ötrü hər kəs Allah verən istedadı dərəcəsində çalışmalıdır.

Birinci nəfs ilə cihad edib, Allahdan ötrü aciz olmalıdır ki, elm mərtəbəsinə çata bilsin. Bu anda nəfsini çətinliyə, yəni öz meylinin əksinə alışdırmaqdan ötrü Allahın qayğısına da ehtiyac vardır. Elm məqamına çatan anda orada dayanmaq lazım deyildir. Çünki hicablar hələ də aradan getməyib, onların aradan getməsi hələ uzun çəkəcəkdir.

Ən böyük hicablardan biri də elmdir.

Bəzi dahilər deyiblər: «Elm ən böyük hicabdır». Elm bəzi vaxtlarda insan üçün hicab və maneəyə çevrilə bilər. Bu o vaxt baş verir ki, şəxs oxuduğu elmləri əzbərləyərək onlarla qürrələnir. Həmin elmlərə arxalanıb, hadisələrin həqiqətinə çatdığını zənn edir. İş o yerə çatır ki, Allah göstərməsin, özünü başqalarından üstün hesab edir.

Sözün qısası, nə qədər ki, ancaq özünü və elmini görür, qürur və səhv fikirlər hicabında qərq olur. Amma elmin «hicabi-əkbər» - ən böyük hicab olmasına gəldikdə isə mümkündür ki, şəxs başqa hicablara diqqət edib onları aradan aparmaqdan ötrü çalışsın. Lakin elmin hicab olmasını görmək çox çətindir. Insanı bu fəlakətdən qurtaran ancaq Allahın lütf qayğısıdır ki, bu məsələni ona dərk etdirib nicat verir.

Günahkar olan bəndə əgər günahı tərk etməyib tövbə etməsə və hicabda ola-ola onu aradan aparmaqdan ötrü çalışmasa, buna pis vəziyyət, pis hal və bədbəxtçilik deyilir.

Birincinin bu fəlakətdən xilas olub nicat tapmasına ümid vardır. Amma Allahın qayğısı olmasa ikincinin nicat tapmasına heç ümid yoxdur. Başqa ifadə ilə desək, birinci «Cəhl bəsit» (sadə cəhalət), ikinci isə «Cəhli mürəkkəb» (mürəkkəb cəhalət) adlanır. Elmin hicab olmamasını istəyən adam, elm öyrənməklə yanaşı nəfsini də paklamalıdır ki, kamala çatmaqdan ötrü elm ona kömək etsin.

Qəlblə görmək və elmin çoxluğu.


Kamala çatmaq istəyən şəxs «elmul-yəqin» dərəcəsindən «eynul-yəqin» mərtəbəsinə çatmalıdır. Bu mərhələyə başqa ifadəylə «qəlblə görmək» də deyirlər. Bu həddə çatan adam bununla kifayətlənməyib daha da yüksəyə qalxmalıdır. Elə bir yerə ucalmalıdır ki, Qurani-kərim bu barədə buyurur: «Allah öz istədiyini dərəcələrə yüksəldir. Hər bilik sahibinin fövqündə ondan üstün bir bilici də vardır!»
Allah-təala Qurani-kərimdə Peyğəmbərə (s) əmr edərək buyurur: Ey Peyğəmbərim! Məndən öz elminin çoxalmasını istə. «Cəbrail (ə) tərəfiidən sənə tamam-kamal vəhy olunmadan əvvəl Quranı oxumağa tələsmə və Pərvərdigara! Mənim elmimi artır! De».

Sonrakı dərəcə haqqa çatmaqdır.

«Həqqul-yəqin» mərtəbəsini elmi sözlərlə ifadə etmək olmaz. «Həqqul-yəqin» zehində həqiqətlərlə daha da yaxından tanış olmaqdır. Bu dərəcə hiss mərtəbəsindən yüksəkdir.


Tüstünü görməkdən odda yanmağa qədər.

Mühəqqiq Tusi (r) elmul-yəqin, eynul-yəqin və həqqul-yəqin mərifətinin dərəcələrini aydınlaşdırmaqdan ötrü belə bir misal çəkmişdir: Uzaqda müəyyən bir yerdən tüstü qalxdığını görən şəxs, orada nə isə bir şeyin yandığını bilir. Bu elmul-yəqin mərtəbəsidir. Sonra yaxınlaşıb həmin tüstünün həqiqətən də atəş olduğunu müşahidə edir. Bu eynul-yəqindir. Daha da yaxınlaşaraq atəşin istiliyini hiss edir, bədəni yanır və artıq bu Həqqul-yəqin mərtəbəsidir. Bizim nəzərimizə görə bundan yaxşı misal çəkmək olmaz. Hər şeydən zəruri şəxsin inkişaf etməkdən ötrü çalışması və nə qədər də yüksəyə ucalsa həmin yerdə dayanmamasıdır.


Elmə çatmağın çox əhəmiyyəti vardır. Qurani-kərim də öz növbəsində bu işə əmr etmişdir: «Bil ki, Allahdan başqa Allah yoxdur». Təkcə icmali və əqli mərifətə deyil, həqiqi elmə çatmaq lazımdır. Elə bir elmə ki, onda heç bir şəkk qalmayıb kamil xatircəmliyə səbəb olsun. Əgər yer üzündə Allahı tanıyan təkcə özü olsa belə, bu onun qəmlənməsinə deyil, həqiqi əmniyyətinə və qəlbinin kamil sakitliyinə səbəb olacaqdır. Elmul-yəqindən daha da yüksəklərə ucalıb, hal-hazırda özünü ruhani behiştlərdə görür. Bu məqamda məhbubu olan Allahı həmişə görüb artıq Onu dərk edir.

Allaha yaxınlaşmaq aşiqlərin arzusudur.

Kumeyl duasında oxuyuruq: «Ey mərifət əhlinin ən yüksək arzusu». Bəli, onların ən yüksək arzusu Allaha qovuşmaq və Ona yaxınlaşıb vüsala çatmaqdır».

İmam Zeynəl-abidin (ə) öz münacatlarının birində Allaha ərz edir: «Pərvərdigara! Mənim arzu və istəyim sənə həqiqi surətdə yaxınlaşıb, Sənə qovuşmağımdır. Sənin vüsalına qovuşmaq mənim arzum, Sənin dostluğuna eşq bəsləmək və Səninlə görüşmək mənim gözümün işığıdır. Ey mənim nemət və behiştim, ey mənim dünya və axirətim» Məlumdur ki, İmam Səccad (ə) Allaha yaxınlaşmağını zahiri gözlə deyil, qəlbin gözüylə arzu edir. Həqiqi yaxınlıq odur ki, «Siz harda olsanız, Allah da sizinlədir». İmamın istədiyi bu yaxınlığın etiqadi azğınlıq olan «hülul» və «İttihad»la heç bir rabitəsi yoxdur. Əksinə, bu anda Allahla insanın arasında olan bütün pərdələr aradan götürülür və o, dərk edir ki, özü və bütün adlar Allahın nişanələridir.

Bununla da onun qəlbində xatircəmlik yaranaraq Allahdan başqa bütün varlıqların qeyri müstəqil olduğunu və onların vücudlarının ancaq Allaha bağlı olduğunu başa düşür. «Allah göylərin və yerlərin nurudur». «Allahdan başqa heç bir tanrı yoxdur, əzəli və əbədi varlıq Odur». Bütün mövcudların varlığı Allahdandır. İlahi varlığa aid etdiyimiz sözlərin hamısı maddi aləmlə bağlı olan ifadələrdir, çünki bu kəlmələr hiss etdiyimiz şeylər haqqında yaranmışdır. Mücərrəd və mütləq varlıq barəsində məcazi mənada işlədilir. Bu yolda qədəm götrüb Allahı tanımaqda aləmlərin Rəbbi özü bizə kömək olsun!

ihq.az