 Şəfaət və ya ümid yeri
İslamın təməl prinsiplərini qorumaqla yanaşı, müsəlmanların üzərinə düşən ən mühüm vəzifələrdən biri də, bu gözəl zinətlərlə özlərini bəzəməkləridir. Bu xüsusda, ilk növbədə həzrət Peyğəmbərimiz (s), sonra isə İslamın başqa pak rəhbərləri İslam cəmiyyətinin ən üstün nümunələridir. Yaxşı olar ki, İslam dininin ardıcılları öz əməl, söz və fikirlərini rəhbərlərinin əməl, söz və fikirləri ilə uyğunlaşdırmaq üçün tam gücləri ilə çalışsınlar.
Bu uyğunlaşdırmanın ən güclü amillərindən biri şəfaət məsələsinə etiqadlı olmaqdır. Çünki Allah yanında əziz və hörmətli olan rəhbərlərdən şəfaət diləmək istəyən bir insan, həqiqi şəfaətedicilərə yaxınlaşıb, şəfaətə layiq olmaq üçün öz əməllərini onların yolu ilə uyğunlaşdırmağa çalışır. Elə buna görə də, risalət (peyğəmbərlik) dövrünün pak rəhbərlərindən şəfaət diləmək müsəlmanların diqqətini onların məqamına daha da cəlb edir və xatirələrini əbədiləşdirir. Eyni zamanda, bu əməl müsəlmanların öz rəhbərlərinin hədəfləri ilə uyğunlaşması yolundakı səylərinin daha da artmasına səbəb olur. İndi isə bu sözümüzü daha aydın izah etmək üçün müxtəlif cəhətlərdən şəfaəti araşdırırıq:
Şəfaətin həqiqəti
Ayə və hədislərdən aydın olur ki, şəfaət İslamın qəti prinsiplərindən biridir. Şəfaətin nəticəsi barəsində müxtəlif nəzərlər olmasına baxmayaraq, bütün İslam məzhəbləri şəfaəti qəbul edirlər.
Şəfaətin əsl mənası Allaha yaxın olan ucaməqamlı bir insanın öz Pərvərdigarından başqa bir insanın günahlarının bağışlanılması və ya dərəcəsinin qaldırılmasını diləməsidir. Bu barədə hədislər çoxdur. İxtisara riayət etməklə, bəzi nümunələrini diqqətinizə çatdırırıq.
Bir çox tanınmış hədisçilər özlərinin “Sihah” və “Müsnəd”lərində Allah rəsulunun (s) belə buyurduğunu nəql ediblər:
“Mənə beş şey verilib: ...(beşincisi) mənə şəfaət əta olunub. Mən də onu ümmətim üçün saxlamışam”.[“Səhih Buxari”, 1/91, “Müsnədi-Əhməd”, 1/301]
Bu hədis şəfaətin İslamda qanuni və düzgün olduğuna bir dəlil olaraq, onu qəti bir prinsip kimi qiymətləndirir. Bu hədisə əsaslanaraq deyə bilərik ki, şəfaət Allahın əziz Peyğəmbərinə (s) verdiyi qiymətli bir töhfədir. O da bu qiymətli töhfəni öz ümmətinə hədiyyə etmək üçün saxlamışdır.
Burada belə bir sual meydana çıxır: Görəsən, Allah rəsulunun (s) şəfaəti bütün camaata şamil olacaq, yoxsa bu ilahi töhfənin xüsusi şəraiti var? Bu sualın cavabını vermək üçün diqqətinizi aşağıdakı məsələyə cəlb edirik:
Şəfaət diləməyin həddi
Quran baxımından mütləq və şərtsiz şəfaət qəbuledilməzdir. Şəfaət aşağıdakı iki şərtlə təsirli ola bilər:
1. Şəfaətçinin şəfaəti üçün Allah tərəfindən icazəsi olmalıdır. Allaha mənəvi yaxın olmaqdan əlavə, yalnız Ondan icazəsi olanlar şəfaət edə bilərlər. Qurani-məcid bu barədə buyurur:
“Rəhmandan əhd almış kəslər istisna olmaqla, qalanları şəfaət etməyə qadir olmazlar”.[“Məryəm”, 87]
“O gün Rəhmanın izin verdiyi və söz danışmağına razı olduğu kəslərdən başqa heç kimin şəfaəti fayda verməz!”[“Taha”, 109]
2. Şəfaət olunan şəxsin şəfaətçi vasitəsilə ilahi feyzi almağa qabiliyyəti olmalıdır. Elə buna görə də, Allahla iman rabitəsi olmayan kafirlərə və şəfaətçi ilə ruhi bağlılığı olmayan bəzi (namaz qılmayan, adam öldürən və bu kimi) günahkar müsəlmanlara şəfaət olunmaz. Quran, namaz qılmayan və Qiyamət gününü inkar edənlər barəsində buyurur:
“Şəfaət edənlərin şəfaəti onlara fayda verməz!”[“əl-Müddəssir”, 48]
“(O gün) zalımların nə bir dostu, nə də sözü keçən bir şəfaətçisi olar!”[“əl-Mumin”, 18]
Şəfaətin fəlsəfəsi
Şəfaət də tövbə kimi, azğınlıq və günah yolunun yarısından qayıdıb, qalan ömrünü Allaha itaət etmək istəyənlər üçün bir ümid çırağıdır. Çünki günahkar insan şəfaətçinin şəfaətinə (hər bir halda deyil) yalnız xüsusi şərtlərlə nail olacağını bilsə, bu hədd və şərtləri qorumağa çalışacaq, onları keçməyəcək.
Şəfaətin təsiri
Şəfaətin günahların bağışlanılması, yoxsa dərəcənin qaldırılması üçün olması barəsində İslam təfsirçilərinin nəzərləri müxtəlifdir. Aşağıdakı hədisə diqqət yetirsək, birinci nəzərin düzgün olduğu aydınlaşacaq. Hədis belədir:
“Qiyamət günündə şəfaətim ümmətimin kəbirə (böyük) günahlar edənləri üçündür”.[“Sünəni-İbn Macə”, 2/583, “Müsnədi-Əhməd”, 3/213, “Sünən əbi Davud”, 2/538 və “Sünəni-Tirmizi”, 4/54.....]
Əlbəttə ki, bu hədisin ikinci nəzərlə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Belə də deyə bilərik: Allah rəsulunun (s) şəfaəti (qeyd etdiyimiz şərtlərlə) günahkarların günahlarının bağışlanılmasına və möminlərin dərəcələrinin yüksəldilməsinə səbəb olacaq.
Allah övliyalarından şəfaət diləmək
Burada belə bir suala cavab verəcəyik: Allah yanında əziz və hörmətli olan din rəhbərlərindən şəfaət diləmək tövhid prinsipi ilə uyğun gəlirmi? Bu sualın yaranmasına səbəb, şəfaət haqqını Allaha məxsus edən ayələrin zahiri mənalarıdır. Quran bu barədə belə buyurur:
“De: “Bütün şəfaət yalnız Allaha məxsusdur”.[“əz-Zümər”, 44]
Buna görə, Allahın saleh bəndələrindən şəfaət diləmək, Allahın mütləq haqqı olan bir şeyi bəndələrindən diləmək olacaq. Görəsən, bu cür dilək “ibadətdə tövhid” prinsipi ilə zidd deyilmi?
Deməliyik ki, İslam rəhbərlərinə Allah kimi, yaxud Allahın öz işlərini tamamilə onların ixtiyarına qoyduğuna etiqad bəsləmədən, Allah yanında əziz olduqları və Onun izni ilə şəfaət edə bildikləri üçün onlardan şəfaət diləsək, bu, “ibadətdə tövhid” prinsipi ilə tam uyğundur. Bu, onların xatirələrini əbədiləşdirərək yaşatmaqdan başqa bir şey deyil.
Şəfaət haqqı müstəqil şəkildə yalnız Allaha məxsusdur. Onun izni olmadan heç kəs başqalarına şəfaət edə bilməz. Quran da bunu təsdiqləyir:
“De: “Bütün şəfaət yalnız Allaha məxsusdur”.[ “Həmin”, 44]
Amma Allah öz dərgahında başqalarına şəfaət etmək üçün (qeyd etdiyimiz şərtlər daxilində) bəzi saleh bəndələrinə şəfaət etmək icazəsi vermişdir. Əziz Peyğəmbərimiz (s) bu barədə buyurur:
“Mənə şəfaət etmək əta olunub. Mən də onu ümmətim üçün saxlamışam”.[Səhih Buxari”, 1/91, “Müsnədi-Əhməd”, 1/301]
Həzrət Peyğəmbərin (s) sağlığında camaat şəfaət və bağışlanmaq diləmək üçün o həzrətin yanına gəlirdilər. O da, müsəlmanları öz şəfaətinə ümidli edib. Heç vaxt onların şəfaət diləməklərinin tövhidlə uyğun olmadığını deməmişdir. Burada ixtisara riayət etməklə, əziz Peyğəmbərimizin (s) zamanında müsəlmanların o həzrətdən şəfaət diləməsi nümunələrindən bəzilərini xatırladaq:
1. İbn Macə öz “Səhih”ində həzrət Peyğəmbərimizdən (s) nəql edir:
“Bilirsinizmi, Allah bu gecə məni hansı seçim qarşısında qoydu? Dedik: Allah və Onun Rəsulu daha yaxşı bilər. Buyurdu: O, məndən ya şəfaəti, ya da ümətimin yarısının Cənnətə getməsini seçməyimi istədi. Mən şəfaəti seçdim. Dedik: Ey Allahın rəsulu! Allahdan bizim şəfaət əhli olmağımızı dilə.
Buyurdu: Hər bir müsəlman üçün şəfaət olacaq”.[“Sünəni-İbn Macə”, 2/568]
Bu hədisdə həzrət Peyğəmbərin (s) dostları “Allahdan dilə ....” deyərək, aşkarcasına ondan şəfaət diləyirlər. O da, şəfaət edəcəyinə söz verir.
2. Tirmizi öz “Səhih”ində Ənəsdən nəql edir:
“Peyğəmbərimizdən (s) Qiyamət günündə mənə şəfaət etməsini dilədim. O həzrət qəbul edərək buyurdu: Şəfaət edəcəyəm”.[ “Sünəni-Tirmizi”, 4/42]
3. Səvad ibn Qərib Allah rəsulunun (s) sağlığında şeir oxuyaraq, ondan şəfaət diləyən səhabələrdəndir. O, belə deyib:
“(Ey Peyğəmbər!) Qiyamət günündə mənə şəfaətçi ol, başqalarının şəfaəti Səvad ibn Qəribə fayda verməyən bir gündə”.[“Qamusur-rical”, səvad kəlməsinin altında]
4. İbn Abbas deyir:
“Əli ibn Əbu Talib (ə) Allah rəsulunun (s) qüsl və kəfən işlərini qurtardıqdan sonra, o həzrətin üzünü açaraq belə dedi: Atam-anam sənə fəda olsun! Bizi Allah yanında xatırla”.[Sübhi Saleh, “Nəhcül-bəlağə”, 235-ci xütbə, Feyzul-İslam, “Nəhcül bəlağə”, 226-cı xütbə]
Nəticə
Beləliklə, İslam rəhbərlərindən şəfaət diləmək onların xatirələrinin yaşamasına səbəb olur və İslam ümməti ilə rəhbərləri arasında əməl, söz və fikir birliyinin yaranma amillərindən biridir. Elə buna görə də, müsəlmanlar Allah rəsulunun (s) zamanından bu günə qədər Allah övliyalarından şəfaət diləmiş, bu uyğunlaşma yolu ilə öz rəhbərlərinin xatirə və adlarını daim yaşatmışlar.
|
