Cümə günü, 2024-03-29, 12:56 PM
Allahın Peyğəmbəri (s): «Zirəklərin ən zirəyi günahlardan çəkinmək, axmaqların ən axmağı isə günah işlər görməkdir»
Main » Files » Əxlaq » Gözəl əxlaq dinin yarısıdır

Dinə söykənən əxlaqın mənası
2012-12-17, 7:30 AM
Dinə söykənən əxlaqın mənası

Əxlaq, bütün dünya xalqının dilində məşhur bir sözdür, lakin əxlaq təyin olunarkən ən çətin və ipham daşıyan sözlərdən biri halına gəlir. Əxlaq haqqında alimlər və alimlər arasında görüş birliyi azdır; çünki fəlsəfi, dini və ictimai hər baxış və hər qrup sahib olduğu dünya görüşü ilə əxlaq və əxlaqi hərəkət haqqında xüsusi bir tərif irəli sürmüşdür. Lakin bu yazıda din və əxlaq arasındakı əlaqəyə toxunan əxlaq və əxlaqi dəyərlərin təməlləri haqqındakı iki təməl görüşə işarə edilməsi daha uyğundur. Bu iki baxış bunlardan ibarətdir:

1. Əxlaq dindən müstəqil bir intizamdır və din bir ilə əlaqəsi yoxdur.

2. Əxlaq din, iman və tanrıya iman ilə əlaqə yaratmadan reallaşmaz.

Mövzunun Keçmişi:

Din və əxlaq əlaqəsi müstəqil bir şəkildə İslam cəmiyyətində çox az araşdırılmışdır. Bunun səbəbi dini təlimlərin İslam cəmiyyətlərində yayılmasıyla, din və əxlaq arasında nə kimi bir fərqin olduğu və hansının təməl sayıldığı mövzusu soruşulmamış və çox əhəmiyyət verilməmişdir. Amma bizim cəmiyyətimizin tərsinə qərb cəmiyyətlərində bu mövzu geniş bir şəkildə ələ alınmışdır. Mövzunun tarixi keçmişi İntibahdan sonra meydana gələn hadisələrdir; çünki İntibah əvvəli dövrdə qərb cəmiyyətində hakim olan Xristianlıq dini elm, mədəniyyət, cəmiyyət, əxlaq və digər bütün məsələlər qabilindən insanların həyatının bütün istiqamətlərinə suveren idi. Kilsənin dəyişik sahələrdə uduzmaya uğramasıyla birlikdə qərb cəmiyyəti də din və dini meyllərdən soyudu və tanrıya meyl göstərmək yerinə humanizmə yaxınlaşdı və tədricən dindən müstəqil bir əxlaqın var ola biləcəyi düşüncəsi meydana gəldi. Bu düşüncə tədrici olaraq gücləndi və son əsrlərə qədər rəsmi olaraq tanrıdan müstəqil əxlaq sifətiylə dilə gətirildi. Əlbəttə bunun müqabilində bəziləri bir sıra qarşı tutumlar sərgilədi və istər Xristianlıq olsun istər başqa bir din olsun əxlaqın dindən müstəqil bir şəkildə reallaşmayacağını müdafiə etdirlər. [1]

Dinə Söykənən Əxlaq

Dinə söykənən əxlaqı açıqlayarkən bu nöqtəni xatırlatmaq zəruridir: Bir əxlaqi sistemi təqdim etmək içində əxlaqi sistemin qəbul edildiyi xüsusi bir dünya görüşünün qəbul edilməsini tələb edir; çünki hər dünya görüşü əsasınca insanın yetkinliyinin zirvəsi xüsusi bir şəkildə təyin olunar və əxlaqi davranış insanı bu yetkinliyə yaxın edən əmələ deyilir. Dini dünya görüşü əsasınca insanın yetkinliyi Allaha ulaşmadadır; buna görə insana bu hədəfə çatmasında köməkçi olan davranış əxlaqi davranış sayılar. Bu əsası qəbul etdikdən sonra təkamül yolunda olan və gözətlidə bu təkamülün ilk mərhələlərində olan insanın qat etməsi lazım olan yolu kamil bir şəkildə bilib bilmədiyinə baxmaq lazımdır. İnsan yol təyin etmə və son hədəfinə uyğun bir əxlaq təyin etmə nöqtəsində müstəqil ola bilərmi, bir bələdçidən məhrum ola bilərmi? Təbii olaraq əgər insanın hədəfi Allaha çatmaqsa onun əxlaqı da ilahi olmalı və əsasda və detallarda bu əxlaq vəhyəni və ilahi qaynaqdan alınmalıdır. Bu məzmunda tanrısız və humanist bir əxlaqın insanı tanrıyamı yoxsa insanın öz istəklərinəmi çatdıracağı müəyyən deyil. Buna görə ağılın müstəqillik iddiası, xüsusilə bəşəri sübjektivizm və mənfəət tələb edən ağılçılıq, gerçək və həqiqi bir əxlaq meydana gətirmədə hədəfin insanın Allaha çatması olduğunu ifadə edən görüş baxımından qəbul edilməyəcək. Əlbəttə insanın yetkinliyini ilahi xüsuslardan ayrı bir şəkildə araşdıran humanist əxlaq meydana gətirmək üçün dinə heç bir ehtiyac yoxdur, əksinə bu baxışda bir çox dini əxlaqi mülahizə mənasız və mənasız olacaq. Bundan ötəri din və tanrısız bir əxlaq iddiasında olan insanlar istər istəməz bəşərin məhdud nəfsini əxlaqın qaynağını hesab edərlər. İnsanın üstün və tanrı oxlu mənliyini və eşqinlik tələb edən ağılını oxa almazlar; çünki bu üstün ağıl hər vaxt vəhy ilə birlikdədir və onun işıldamasıyla işıqlanar. Halbuki eqoizmdə mənasızlığa çatan mənfəət tələb və dünya oxlu ağıl tanrısız əxlaq tikmədə də mənasızlığa çatar. Dostoyevskinin "əgər tanrı olmazsa hər şey caizdir"‌[2] deyə məşhur olan sözü, ifadə edilən bu həqiqətə işarə edər; insan ilahi şəxsiyyətdən arı bir şəkildə əxlaqi əməl üçün heç bir impuls daşımaz. Əxlaq odandıq olduğu nisbətdə insanda ilahi və dini şəxsiyyətin diqqətə çarpanlaşmasının göstəricisi olar və bu ilahi şəxsiyyət tanrıyla əlaqəyə keçmədən reallaşmaz. Bundan ötəri dinə söykənən əxlaq, əxlaqi sistem irəli sürmə nöqtəsində bu müstəqil və humanist anlayışla ziddiyyət təşkil edər və dinsiz əxlaqın nə təsəvvür edilə biləcəyinə və nə də reallaşa biləcəyinə inanar. Əxlaqın əsas və detallarında vəhydən kömək alınmalıdır. Əlbəttə burada bu nöqtəni xatırlatmaq lazımdır: Əxlaqın dinə söykənən olmasından əşyanın gözəllik və çirkinliyinin və əməllərin əxlaqi və ya əxlaq əleyhdarı olmasının ilahi əmr və qadağan etmədən törədiyi nəzərdə tutulmamaqdadır. Əksinə nəzərdə tutulan şey, bir çox yerdə gözəllik və çirkinliyin şəxsi olmasının yanında, şəriətin şərhindən bunun alınması və ağılı bütün detallarda müstəqil bilməmək lazım olduğudur. Bundan ötəri burada vəhyin rolu sübut məzmununda deyil, isbat məzmunundadır. [3]

Əlaqədar başlıqlar:

Din və insan, 226 (Sayt: 2128).

Din və mədəniyyət, 5297 (Sayt: 5489).

Əxlaqda dini qaynaqların rolu, 8094 (Sayt: 8161).


[1] Misbah, Məhəmməd Taki, Durusu Fəlsəfəsi Əxlaq, s. 195, İntişaratı ittilaat, Tahran, 1376.

[2] Mutahhari, Murtaza, Fəlsəfəsi Əxlaq, s. 195, İntişaratı sadra, Tahran, 1381.

[3] Durusu Fəlsəfəsi Əxlaq, s. 170.

tebyan

Category: Gözəl əxlaq dinin yarısıdır | Added by: Ənfal
Views: 695 | Downloads: 0 | Rating: 0.0/0
Total comments: 0
Yalnız qeydiyyatdan keçmiş istifadəçilər şərhləri əlavə edə bilər.
[ Registration | Login ]