Təhsil alan qadınların ailə münasibətlərinin möhkəmlənməsində rolu
Zehnin qüvvətlənməsi, məlumatların genişlənməsi və idrakın sürətlənəməsi təhsilin faydalarındandır. Təbiidir ki, təhsil nəticəsində zehn və onun funksiyaları sayılan təhlil etmə, mənalandırma və məntiqlə düşünmə kimi qabiliyyətlər inkişaf edir. Habelə, elm sayəsində insan düşüncəsi aydınlaşaraq saflaşır, ifrat və təfrit düşüncələr arasından orta yolu seçmək asanlaşır. Ümumiyyətlə elmin hansı sahəsi olursa olsun, xeyirxah və müsbət hədəf üzrə kəsb edilən bilik ağlı kamilləşdirərək insan şəxsiyyətini yüksəldir.
Lakin burada bir incəliyi də unutmamalıyıq ki, düşüncə aydınlığı və alicənablıq təkcə ali təhsil sayəsində yaranmır və savad hər bir vaxt şəxsiyyətin və fəzilətli xüsusiyyətlərin tərəqqisinə bais olmur. Bu xüsusiyyətləri əldə etmək üçün isə mütləq özünü islah etmə və paklaşdırma amili təhsil ilə yanaşı olmalıdır.
Dini ədəbiyyatımız sayılan Quran ayələri və hədislərdə də təkidlə bəyan olunub ki, təqva (Allah qorxusu) və əxlaq olmasa, elm hətta viranedici və məhvedici ola bilər. Dini əxlaq təlimlərində əməlsiz və təqvasız alim məzəmmət olunaraq bildirilir ki, mənəvi saflıq ilə yanaşı olmayan elmin aqibəti uçurumdur.
Bəqərə surəsinin 282-ci ayəsində buyurulur:
وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
«… Allahdan qorxun! Allah (ehtiyacınızda olan şeyləri) sizə öyrədir. O, bütün işləri biləndir!»
İmam Sadiq (ə) hədislərin birində buyurur:
«Elm - öyrənmək və təhsil almaq deyildir. Həqiqətən o, bir nurdur ki, Allah-taala hidayət etmək istədiyi şəxsin qəlbinə salar». (Şəhid Saninin «Məniyyətul-murid» kitabı, 165-ci səh.)
Bu məzmunlu Quran ayələri və hədislərdən aydın olur ki, həqiqi elm təhsil yolu ilə deyil, təqva və yaxşı əməl ilə hasil olur. Lakin təhsilin də insan şəxsiyyəti və rəftarları üzərində qoyduğu müsbət təsirlərini inkar etmək olmaz.
Elm və biliyin əhəmiyyəti
İmam Sadiq (ə) buyurur:
«Düşünmədən əməl edən şəxs, yolu tanımayan müsafirə bənzəyir; onun sürəti artdıqca məqsəddən uzaqlaşır». (Məhəmməd Baqir Məclisinin «Biharul-ənvar» kitabı, 1-ci cild, 5-ci bölüm, 206-cı səh., 1-ci hədis)
Ailə qurmaq da həyat yolunun bir mərhələsi və hissəsidir və əgər bu yolun yolçusu lazımi bilik və dünyagörüşünə malik olmasa, nəinki öz məqsədinə çatmayacaq, üstəlik hədəfdən çox-çox uzaqlaşacaqdır. Başqa sözlə desək hədislərə əsasən kamilliyə doğru aparan ailə həyatı bu gedişatla əksinə, insanın zəlalətinə bais ola bilər. Kişi və qadın ailənin sütunudur və ailənin davam etməsi üçün hər ikisinin özünəməxsus məsuliyyətləri vardır. Burada qadının rolunu inkar etmək mümkün deyil və sağlam ailə həyatı üçün qadın lazımi biliklərə yiyələnməlidir.
Savadlı qadın kimdir
Burada qadın üçün nəzərdə tutulan savad və təhsil, ilk növbədə günün tələblərini və zəmanənin yeniliklərini bilməkdir. İkinci növbədə isə qadının orta və ya ali məktəb təhsili nəzərdə tutulur.
Təcrübələr göstərir ki, təhsil alan bir qadının məlumatları genişləndiyi üçün düşüncə səviyyəsi artır və o, şəxsi həyatı barədə, o cümlədən həyat yoldaşı seçiminə özü qərar verir. Bundan əlavə o, əgər güzəşt və fədakarlıq hisslərinə malik olub, elmdən savayı insani və dini dəyərlərə arxalanırsa, şübhəsiz, həm ailədə, həm də cəmiyyətdə dərin ehtiram və müvəfəqiyyət qazana bilir. O, əməllərini mənəvi dəyərlərlə ölçdüyü üçün yüksək ruhiyyə ilə çətinliklərə sinə gərir və insanlara xidmət göstərməyə can atır.
Təhsil alan qadınların ailə münasibətlərinə təsirləri
Sual olunur ki, görəsən savadlı bir qız ailə münasibətlərində hansı təsirləri qoya bilər?
Ümumi bir cavab olaraq bildiririk ki, dünyagörüşündən asılı olaraq qız və qadınların təhsil alması bəzən müsbət, bəzən də mənfi dəyərləndirilə bilər. Məsələn, patriarxatlığın hökm sürdüyü və qadına heç bir hüquq verilməyən bir cəmiyyətdə təhsil alan qadın, mövcud mədəniyyəti inkar edib onun islahını tələb edərsə, sözsüz ki, onun üsyankarlığını təhsili ilə əlaqələndirib, bu təhsili mənfi dəyərləndirəcəklər. Adətən belə bir cəmiyyətdə təhsil alan qadınların ailə qurması ya təxirə düşür, ya da bir çox boğucu ailə qanunlarına tabe olmayıb, davamlı münaqişələrə məruz qaldıqları üçün onların ailə münasibətləri zəifləyir, hətta dağılır. Söz yox ki, bu etirazlar da nəticəsiz qalmır və qadınlar cəmiyyətlərinə hakim kəsilən mədəniyyət üzərində cüzi təsirlər qoymaqla onu tədricən dəyişdirməyə nail olurlar.
Lakin qadın hüquqları qorunan, tərəqqi islahatçılığını qarşıya məqsəd qoyan bir cəmiyyətdə qadının təhsil almağı müsbət cəhət hesab olunur. Bu cəmiyyətdə ali təhsilli qadınların sözləri həm kəsərlidir, həm də onların fikirlərinə hörmətlə yanaşılır.
Amma görəsən ailə qurmaqda təhsilin gənc qızlara hansı köməyi dəyə bilər?
Bunun üçün ailə qurmaqda mövcud olan mərhələləri araşdıraq:
1. Tanışlıq. Tanışlıq əlaqələri iki yolla qurulur:
1) Heç kimin vasitəçiliyi olmadan; gənclər təsadüfən rastlaşır və ya bir məkanda işlədikləri və ya təhsil aldıqları üçün bir-birilə tanış olurlar.
2) Müəyyən şəxslərin vasitəsilə yaranan tanışlıq; gənclər yaxın qohumları və dostları vasitəsilə ailə qurmaq məqsədilə tanış olurlar.
Hər iki halda təhsil gənc qızlara imkan yaradır ki, bu məsələyə daha ciddi yanaşsınlar və yalnız görkəm və yalan vədlərə uymasınlar. Məlumatlar genişləndikcə və təcrübə artıqca insanda düzü əyridən ayırd etmək məharəti yaranır və bu da qarşıdakı şəxsi yaxından tanımağa imkan yaradır. Bununla da savadlı gənc bir qız bəzən elə ilk söhbətdən sonra oğlanda elə xüsusiyyətləri üzə çıxarır ki, onu özünə münasib həyat yoldaşı görmür.
2. Sevgi. Belə deyirlər ki, eşq, elmlə uyğunlaşmır, aşiq həqiqətləri görə bilmir və onun dediklərinə etimad bəsləmək olmur. Görəsən bu sözlərdə həqiqət varmı?
Bu sualın cavabını belə izah etmək olar; elmlə eşqin nisbəti iki cür fərz oluna bilər: eşqdən öncə kəsb olunan elm və eşqdən sonra kəsb edilən elm. Birinci surətdə eşq hələ qəlbə hakim kəsilmədiyi üçün ağıl, öz qərarını verməyə qadirdir və elm də bu yolda ağıla kömək edir. «Aşiqlər həqiqətləri görə bilmir» sözü ikinci surətdə, yəni eşqdən sonra kəsb olunan elmə aiddir. Qəlb və düşüncə eşqin əsiri olduğu üçün aşiq düzgün qərar verə bilmir. Odur ki, eşqdən sonra hasil olan elmə (burada əldə olunan məlumatlar nəzərdə tutulur) nəinki etimad etmək olmur, hətta çılğın məhəbbətlə sevən aşiq, özünə həyat yoldaşı seçdiyi şəxsin nöqsanlarını görə bilmir, bəzən də onları üstün cəhət hesab edir.
Xülasə, savad gənc oğlan və qızlara münasib həyat yoldaşı seçməkdə böyük kömək göstərə bilər.
3. Elçilik. Milli adət-ənənəyə uyğun olaraq ailə qurmaq məqsədilə oğlan evi qız evinə elçi yollayır. Elçilərə cavab vermək üçün qızın da nəzərini öyrənmək zəruridir. Savadsızlıq burada da öz mənfi təsirini bu kimi şəkillərdə göstərir:
1) Savadsız gənc qız və ya oğlan özünə güvənmədiyi üçün qəti fikrini bildirməkdə çətinlik çəkir və onun barəsində qərara gəlməyi ailə üzvlərinin, bəzən də kənar şəxslərin öhdəsinə qoyur.
2) Savadsız gənc adətən korkoranə qərar çıxarır və başını bəlaya salır.
3) Əvvəldə də qeyd etdik ki, savad insana təhlil etmək və nəticə çıxartmaq kimi qabiliyyətləri bəxş edir. Savadlı qız da öz fikrinə arxalandığı üçün öz taleyi barədə kənar şəxslərin qərar çıxarmasına yol vermir. Düzgün nəticə əldə etmək üçün o, təcrübəli və etibarlı şəxslərlə məsləhətləşməyi zəruri hesab edir. Bəzən ətrafdakıların nəzərində münasib sayılan elçiyə «yox» cavabını verir.
Bir sözlə, gənc qızlar bilməlidirlər ki, elçilərə verdikləri müsbət cavab onların taleyini dəyişdirir və bu seçimlə birgə onlar ömür sürməlidirlər. Odur ki, bacardıqca diqqətli və təmkinli olmaq lazımdır.
4. Nişanlılıq. Nişanlılar bu fürsətdən necə istifadə edə bilər?
Həyat yoldaşı olmaq və birgə sağlam ömür sürmək üçün bir-birini hərtərəfli və yaxından tanımaq zəruridir. Qız və oğlan nişanlı qaldıqları dövrdə bu fürsəti əldə edirlər. Şübhəsiz ki, başqa-başqa ailələrdə böyüyüb, boya-başa çatan və müxtəlif təlim-tərbiyə cörən iki gənc arasında həm şəxsiyyət, həm düşüncə tərzi və həm də istək və tələblər baxımından bir çox fərqlər mövcud olur. Adətən mövcud fərqlər, müştərək həyatda anlaşılmazlığa gətirib çıxarır və əmin-amanlıq, müqəddəs qurum olan ailəni düşmənçilik ocağına çevirir. Bu fərqləri ortaq məxrəcə gətirmək və mənfi cəhətləri islah etmək böyük səbr və tədbir tələb edir. Savad və aydın düşüncə bir daha bu məqamda özünün müsbət rolunu ifa edərək, gənclərin köməyinə yetişir.
Təhsil alan qızların ətrafdakılara təsiri
Savadlı bir qız başqalarına necə yardım edə bilər?
Bu işləri üç sahədə xülasələşdiririk:
1) elmi araşdırmalar 2) tədris və maarifləndirmə 3) qanunvericilik və idarəetmə.
1) Məlum olduğu kimi təhsil alan gənc bir qız, digərləri ilə müqayisədə hər bir işdə, o cümlədən ailə həyatı barədə daha dəqiq, əsaslı və bilgiləri üzrə hərəkət edir. Bu bilgiləri genişləndirmək və başqalarına ötürmək üçün elmi araşdırmalar aparan və onları məqalə, kitab şəklində dərc etdirən qadınların xidmətləri isə təqdirə layiqdir. Onlar, bir qadın kimi qadınların üzləşdikləri özünəxas çətinlikləri, psixoloji iztirabları və onların həlli yollarını daha dəqiqliklə və ətraflı şəkildə araşdırıb, təqdim edə bilərlər.
Müasir dövrümüzdə də geniş yayılan radio, televiziya verilişləri və xüsusilə də internet saytları kimi kütləvi informasiya vasitələri ilə qadınlar və gənc qızlar, onları düşündürən sualları, xüsusilə də ailədə qarşılıqlı münasibətləri necə qurmaq barədəki suallarını bu sahədə mütəxəssis qadınlardan soruşub, dəyərli cavablar almaq imkanına malikdirlər.
2) Həyat təcrübəsi qazanan ali təhsilli müəllimələr təhsil ocaqlarında tədris əsnasında öz həyat təcrübələri, o cümlədən ailə həyatı barədə məlumat və təcrübələrini ailə qurmaq astanasında olan gənc qızlara çatdıraraq, onlara özlərinə münasib həyat yoldaşı seçmək və sağlam ailə həyatı qurmaqda yol göstərə bilərlər.
Əlbəttə müasir dövrün tələbləri keçmişdən fərqləndiyi və mürəkkəbləşdiyi üçün təkcə keçmiş təcrübələrlə də kifayətlənmək düzgün deyildir. Bunun üçün də müəllimələr müasir və standartlaşdırılmış nəzəriyyələrdən istifadə etməlidirlər.
3) Dövlət idarələrində fəaliyyət göstərən qadınlar, məsələn milli məclis deputatları, hakimlər və s. qadın hüquqlarının ən yaxşı müdafiəçiləri olub, onların icrasında yer tuta bilərlər. Onlar bir qadın kimi bu məsuliyyətləri qəbul etməli, istər evdar, istərsə də işlə məşğul olan qadınlara rifah yaratmaq üçün əllərindən gələni əsirgəməməlidirlər.
Təhsili olan bir qadın öz ailəsində hansı təsirləri qoya bilər?
Bu təsirlərdən bəziləri aşağıdakılardan ibarətdir:
1) Ailə də başqa qurumlar kimi dəqiq hədəf və düşünülmüş siyasət üzrə hərəkət etməlidir, yoxsa çaşğınlığa düçar olar. Başqa sözlə desək onu düzgün idarə etmək və dəqiq hədəfə çatdırmaq üçün lazımi tədbirlər görülməlidir. Bu mühüm məsuliyyətin öhdəsindən gəlmək üçün lazımi biliklərə yiyələnmək zəruridir.
Belə həlledici məqamda savadlı qadın bir ailə başçısı kimi öz dəyərli təkliflərini irəli sürmək qabiliyyətinə malikdir. Aydındır ki, ali məktəblərdə hakim olan elmi-mədəni fəza tələbələrə həm qarşıya konkret məqsəd qoymağı və həm də bu məqsədə doğru nizam-intizamla hərəkət etməyi öyrədir. Bu cəhətdən ali təhsil, daha dəqiqliklə desək bilik qadına ailədə onun üzərinə düşən məsuliyyətləri daha məharətlə icra etməyə imkan yaradır.
2) «Analıq» məsuliyyəti qadının ailədə ən mühüm məsuliyyətidir. Çəkinmədən demək olar ki, ananın məsuliyyəti atadan daha ağırdır. Hər bir qadın «analıq» məsuliyyətini boynuna götürməmişdən öncə bu suallar barədə düşünməlidir: «Görəsən neçə uşağı böyüdüb, boya-başa çatdırmağa qadirdir? Onları tərbiyələndirmək üçün nələri bilməlidir? Həm cismi, həm də zehni baxımından sağlam uşaq böyütmək üçün nə etməlidir?» Savad isə bu suallara cavab tapmaqda yol göstərir.
3) Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi qadın ailədə ailə başçısı və analıq kimi məsuliyyətlərə malikdir. İşləyən qadın da bu məsuliyyətlərdən boyun qaçıra bilməz. Digər tərəfdən hər hansı bir vəzifədə çalışmaqla yanaşı ev işini də lazımınca yerinə yetirmək böyük hünər tələb edir. Ailə qurmağa hazırlaşan qızlara tövsiyəmiz budur ki, ailədə əmək fəaliyyəti ilə əlaqədar ortaya çıxa bilən çətinlikləri öncədən nəzərə alıb, gələcək həyat yoldaşı ilə paylaşsınlar.
4) Bəzən ailədə gözlənilməyən məsələlər və çətinliklər qarşıya çıxır və çaxnaşma yaradır. Məsələn, bir müddətdən sonra məlum olur ki, qadın və ya kişi övlad sahibi olmağa qabil deyildir. Bəzən isə etimadsızlıq üzündən kişi və qadın arasında münasibətlər korlanır və ya iki tərəfdən birinin valideyni öz yersiz müdaxilələri ilə yeni qurulan ailədə soyuqluq yaradır. Bu kimi çətinliklərlə üzləşdikdə ailəni qoruyub saxlamaq üçün tədbirlə və ayıqcasına hərəkət etmək heç də asan iş deyil. Elm sayəsində yaranan aydın düşüncə və idarəetmə məharəti ailə başçılarına düzgün qərar verməkdə yol göstərir.
Son illərdə yeni qurulan ailələrdə ən çox yaranan hal budur ki, gənclər xasiyyətlərin uyğunlaşmadığını bəhanə edərək, tələsik qərar çıxarır və ailəni dağıdırlar. Ən dəhşətlisi isə bu ailədə dünyaya göz açan körpənin ata və ya anasız həyatıdır. Əksər hallarda qayğı görməyən bu uşaqların ruhiyyəsində yaranan boşluqlar (Allah bilir) gələcəkdə hansı mənfi nəticələri doğuracaq. Görəsən nə üçün bu gənclər bir-birinə elan etdikləri məhəbbəti unudur və güzəştə getməyi bacarmırlar?! Halbuki ailə əmin-amanlıq, asayış və rahatlıq ocağı olmalıdır.
Bir sözlə, məlumatlı və savadlı bir fərd, yəni insan psixologiyası barədə məlumatı olan, ictimai davranış və etika-estetika qaydalarını bilən bir fərd ailədə yaranan iğtişaşları digərlərinə nisbətən daha müvəffəqiyyətlə həll etmək və aradan qaldırmağa qadirdir. Qadın da öz dünyagörüşünü artırmaqla və bu istiqamətdə öz üzərində çalışmaqla böhran vəziyyətində düzgün mövqe seçə bilər, yadların onun ailə məsələlərinə dəxalətinə yol verməz və üzə çıxan çətinliklərin həllinə böyük kömək göstərə bilər.
Materialdan istifadə etdikdə WWW.KOVSER.AZ saytına istinad zəruridir.
|
