| Main » Files » Əxlaq » Gözəl əxlaq dinin yarısıdır |
Ədəbsizliyin müalicə yolu -1
| 2012-10-21, 6:34 AM | |
 Ədəbsizliyin müalicə yolu -1Ədəb əxlaqi və ictimai bir dəyərdir. Həm uşaqlar və həm də onların vəli və müəllimləri üçün dəyər təşkil edər. Ədəb hər kimdə və hər harada olsa, üzərində bir sevgi və çəkiliş dairəsi meydana gətirər və ədəbli insanı şərəfli və sevimli edər. Hər şeyin bəzəyi bir şeylədir və soyun şərəfi və ailənin etibarı da ədəblədir. İmam Əli (ə.s) belə buyurur: Ədəbsizlik ilə heç bir üstünlük təmin edilməz. [1] "Soysuz, köksüz və nesepsiz olan bir şəxs, əgər ədəbli olsa şərəf qazanar. Ədəb hətta uyğun olmayan soy və mənşəyi belə örter."[2] Ədəbdən danışıldığı vaxt kiçik, böyük, tanış və xaricidən ibarət olan/yaranan ətrafımızdakı fərdlərə istiqamətli bir növ xüsusi və ölçülmüş davranış ağla gəlir. Gözəl tərbiyədən qaynaqlanan bu davranış, söz ifadəyə, getmək, əlaqə, baxma, istəyə, soruşma və cavab tərziylə elin idilidir. Hər kim öz hədd və sərhədini tanıyar və ondan kənara keçməzsə ədəb sahibi sayılar. Ədəbsizlik bir növ qadağan bölgəyə girmək və davranışlarda sərhəd və həddi aşmaqdır. İmam Əli (ə.s) belə buyurmuşdur: "Ən üstün ədəb, insanın öz hədd, sərhəd və ölçüsü xəttində dayanması və öz sərhədini aşmamasıdır."[3] Ədəb, öyrənilə bilən bir hünərdir. Ədəbin üstün tərbiyə olduğu deyilə bilər. Müəllim istər ata və ana olsun, istər ustad və ya insan olsun əhəmiyyətli olan şey insanın tərbiyə ilə əlaqədar əhəmiyyətli xüsusları qavraması və onlarla əməl etməsidir. Ədəbin yüksək zirvələrini fəth edən insanlar bu yolu qat etmişlər. İmam Sadiq (ə.s) belə buyurmuşdur: "Atam məni üç nöqtəylə ədəbləndirdi və belə buyurdu: Hər kim pis yoldaş ilə yoldaş olsa dürüst qalmaz. Hər kim sözlərinə diqqət yetirməz və diqqət göstərməzsə peşman olar. Hər kim pis yerlərə girib çıxarsa ittiham edilir."[4] Günahsızların sözlərində bəzi yerlərdə özünü ədəbləndirmək və öz müəllimi olmaq vurğulanmışdır. Bu nemətə ancaq müdriklik, zəka, cəld zəkalılıq və bəsirətə sahib kəslər çata bilər. Necə ki Möminlərin Öndəri (ə.s) belə buyurmuşdur: "Özünü ədəbləndirmədə bir başqasında gördüyün çirkin şeyi özündən uzaqlaşdırmağın sənə yeterlidir."[5] Bu hədisdə ifadə edilən şey, başqalarıyla əlaqə yaratma ədəbində tümel bir əsasdır. Gerçəkdə İmam Əlinin (ə.s) nəzərdə tutduğu şey budur: Özün haqqında bəyənmədin şeyi başqaları haqqında da rəva görmə və özün haqqında sevdiyin şeyi başqaları üçün də istə. Başqalarının işində çirkin saydığın şeyi özün üçün də çirkin say. Əgər başqalarının çirkin işlərini tənqid edirsənsə, bu iş və sifətlər səndə olmamalıdır. Ədəbə çatmanın və ədəbsizlikdən çəkinmənin yollarından biri, ədəb və ədəbsizlik sayılan xüsusları və nümunələrini bilməkdir. Hər nə qədər hər bir ədəb və ədəbsizliyin bir sıra göstəriciləri olsa da ədəbi tam və kamil olaraq tanımaq ədəbsizliyin göstəricilərinə diqqət yetirmədən mümkün deyil. Bu göstərici, nişana və əlamətlər həm sözlərdə və həm də davranış və tutumlarda müəyyəndir. Sözləri çirkin və dili pis olan kimsə Hz. Əlinin təbiri ilə ədəbdən nəsiblənməmişdir. [6] Eyni şəkildə ağıllıca yaşamaq və sözlərdə mətn/mətin olmaq və də davranışlarda təmkinli olmaq ədəbin göstəricisidir. Bunun qarşısında isə ağılsızlıq, çirkin söz, pis danışma, sərt əxlaq, təhqir, söymək, yüngüllük, tik başlılıq və inadçılıq isə ədəbsizlik sayılar. Əgər dostluqları və əlaqələri nəzarət etmək ədəb isə, ədəbsizlik pis insanlar ilə əlaqə yaratmaq, yoldaşları seçmədə diqqətsizlik göstərmək və birlikdəlik və dostluqlarda diqqətsizlik sərgiləməkdir. Fərdlər ilə əlaqələrdə onlardan əzəmət və hörmətlicə bəhs etməkdən qaçınan, davamlı başqalarını lağ edən və onların qeybətini etməklə məşğul olan, başqalarının lağ etməsini və təhqirini daha çirkin bir şəkildə cavablandıran, məclis, iclas və saflar/tərəflərdə başqalarının haqqına riayət etməyən, nizama, qaydalara, susmağa və sıraya diqqət yetirməyən, başqalarının sözlərini dinləməyə dözməyən, dialoq və mübahisə/müzakirələrdə qışqıran və səsini yüksəldən və insaf və haqqın tərəfini tutmayan kəslər gerçəkdə tamamilə ədəbsizliyin göstəricilərini daşıyarlar. Kənar tərəfdən yemədə, içmədə, paltar geyimində, dişqurdalayan istifadə etmədə, əsnəmədə, öskürmədə və asqırmada ədəbə riayət etmək ədəbin göstəricisidir. [1] Amedi, Abdu'l Vahid, Gureru'l Hikem, «لا شَرَفَ مَعَ سُوءِ الأدبِ». [2] Gureru'l Hikem, «حُسْنُ الأدبِ يَسْتُرُ قبيحَ النَّسَبَ». [3] Gureru'l Hikem, «اَفْضَلُ الأدبِ اَنْ يَقِفَ الإنسانُ علي حَدِّهِ و لا يَتَعدّي قَدْرَهُ». [4] Allame Məclisi, Biharu'l Envar, c. 75, s. 261. «ادّبني ابي بثلاثٍ ... قال لي: يا بُنيَّ! مَنْ يَصْحَبْ صاحبَ السوءِ لا يسلِمْ و مَن لا يقيّدْ الفاظَهُ يَنْدَم و مَن يَدْخُلْ مداخِلَ السّوءِ يُتَّهمْ». [5] Məhəmmədi Reyşehri, Məhəmməd, Mizanu'l Hikme, c. 1, s. 72, "کفاک اَدبا لِنَفْسِکَ اِجتنابُ ما تَکْرَهُهُ مِنْ غيرِکَ». [6] Gureru'l Hikem, «لااَدَبَ لِسَّئيِ النُّطْقِ». tebyan | |
| Views: 842 | Downloads: 0 | Rating: 0.0/0 | |
| Total comments: 0 | |
