Main » Files » Nəsihətlər » O, sizə nəsihət verir ki, bəlkə nəsihət alasınız |
Sair imamlardan (ə) nəql olunan hədislər
2013-07-29, 9:29 AM | |
Sair imamlardan (ə) nəql olunan hədislər ◘İmam
Riza (ə) buyurur: "Bir gün Əbu Hənifə (Əhli-sünnə məzhəblərindən
birinin imamı) İmam Sadiqin (ə) hüzurundan qayıdırdı. Yolda Musa ibn
Cəfər ilə (ə) rastlaşdı. Ərz etdi: "Oğul! Günah kimin tərəfindəndir?”(Bu
sual "cəbr və ixtiyar” məsələsi barəsində idi. Bu mövzu əsrlər boyu
İslam mütəkəllimlərinin mübahisəli məsələlərindən biri olmuş, bir qrup
mütəkəllim Allaha layiq olmayan şeylər aid etmiş, bir qrupu da Allahın
bəndələrin işlərinə müdaxiləsini tamamilə inkar etmişdir. Bu ifrat və
təfrit müqabilində Əhli-beyt imamları (ə) üçüncü bir yol bəyan etmişlər.
Bu hədisdə də həmin məsələyə işarə olunmuşdur.)Buyurdu: "Bu məsələ üç
hal çərçivəsindən xaricdə deyil: Ya təkcə Allah tərəfindəndir və
bəndənin buna heç bir müdaxiləsi yoxdur. Bu halda Kərim Allahın bəndəni
günaha görə cəzalandırması layiq deyil. Çünki ixtiyar bəndənin əlində
olmayıb. Ya Allahla bəndənin iştirakı ilə baş verib. Yenə də layiq deyil
ki, qüvvətli şərik zəif tərəf müqabilini incitsin. Ya da təkcə bəndə
tərəfindəndir. (Əlbəttə ki, bəndə tərəfindəndir, çünki Allah günaha razı
deyil.) Bu halda əgər Allah bəndəni cəzalandırarsa, bu bəndənin yol
verdiyi nöqsan və səhvlərinə görədir, yox əgər bağışlasa da, bu, Allahın
kərim və bağışlayan olmasına dəlalət edir. ◘Həzrət
Riza (ə) buyurub: "Bir kəsdə üç xüsusiyyət olmasa onu mömin adlandırmaq
olmaz; Allahın bəndələrlə davranma üslubu, Peyğəmbər (s) sünnəsi,
imamların (ə) rəftar tərzi. Allahın üslubu gizlilik və sirr saxlamaqdır.
Quranda buyurulur: "(Allah) qeybi (gizlində olanları) biləndir və
sevdiyi peyğəmbərlərdən başqa heç kəsə də qeybdən bir şey bildirməz.”
Peyğəmbərin sünnəsi xoş davranmaqdır. Allah bu barədə ona göstəriş verib
buyurur: "Əfv etməyə adət et, yaxşı işlər görməyə əmr et və nadan
insanlardan çəkin.” İmamların rəftar tərzi isə müharibə, çətinlik və
xəstəlik zamanı səbr etməkdir. Bu barədə də Allah-təala buyurur:
"Bunlardır doğru danışanlar və bunlardır pəhrizkarlar.” ◘Yeddinci
imam (ə) buyurur: "Allaha itaətin kökü üç şeydir; qorxu, ümid və sevgi.
Qorxunun nişanəsi günahı tərk etməkdir. Ümidin əlaməti ona itaət etməyə
meyl etməkdir. Allahı sevməyin əlaməti şövq və tövbədir.” ◘Həzrət
İmam Məhəmməd Təqi (ə) buyurdu: "Məhəbbəti cəlb edəcək üç şey var;
insanlarla ünsiyyət zamanı onlara qarşı insaflı olmaq, çətinlik
zamanında insanlarla həmdərd olub onlara təskinlik, ürək-dirək vermək,
insanlarla üz-üzə gələn zaman pak və sağlam qəlbə malik olmaq. (Yəni,
onlara qarşı heç bir kin-küdurət bəsləməmək.)” ◘Həzrət Baqir (ə) buyurub: "Allah möminə üç imtiyaz bəxş edib; dünya izzəti, axirət səadəti və zülmkarların qəlbində əzəmət.” ◘Həzrət
Baqir (ə) buyurub: "Allahın bir behişti var ki, üç kəsdən başqa heç kəs
ora yol tapa bilməz. Biri odur ki, zərərinə tamamlanacaq olsa belə
haqqı deyər, digəri odur ki, Allah xatirinə mömin qardaşını görməyə
gedər və üçüncüsü odur ki, bir mömini Allaha xatir özündən qabağa salar.
(Yəni, onun manafeyini öz mənafeyindən üstün tutar.)” ◘Həzrət
Musa ibn Cəfər (ə) buyurdu: "Ey Hişam ibn Həkəm! Hər kəs üç şeyi üç
şeylə əvəz etsə, elə bil ki, öz əqlini əldən verməkdən xilas olar.
Fikirləşmə nurunu uzun-uzadı arzularla, hikmətli mətləbləri zay və
bihudə sözlərlə, ibrət və nəsihət nurunu şəhvətlərin ardınca düşməklə
aradan aparan kəs öz əqli vasitəsilə həvəslərini döyəcləməklə batil
edər. Hər kəsin əqli xarab olsa dini də xarab olar, dünyası da.” ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Üç şey uca məqamlılıq bəxş edər, üç şey
günahın kəffarəsidir, üç şey həlak edər, üç şey də nicat verər. Uca
məqam bəxş edən şeylər hamıya salam vermək, qonaqlıq vermək və gecə
namazı qılmaqdır. Günahın kəffarəsi qışdı fərəhlə və həvəslə dəstəmaz
almaq, gecə-gündüz məscidə getmək və camaata qarşı diqqətli olmaqdır.
(Yəni, onların haqqına riayət etmək). Həlak edən şeylər simiclik,
nəfsani arzu və istəklər və xudpəsəndlikdir. (Yəni, özünübəyənmə). Nicat
bəxş edən şeylər isə gizlində də, aşkarda da Allahdan qorxmaq, istər
varlı, istərsə də kasıblıq halında orta həddə riayət etmək, həm qəzəb və
həm də sevinc halında ədalətlə danışmaq.” ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Bəndə həmişə üç şeyin arasındadır; bəla,
qəza və qədər və nemətin. Allah tərəfindən gələn bəla müqabilində səbr
etmək, qəza və qədər müqabilində təslim olmaq və nemət qarşısında isə
şükr etmək vacibdir.” ◘Həzrət
Musa ibn Cəfər (ə) buyurub: "Allah peyğəmbərlərə, onların övladlarına
və ardıcıllarına üç imtiyaz verib; xəstəlik,(Bunun mənası səkkizinci
fəslin axırıncı hədisində izah olundu.) sultanlardan qorxu və yoxsulluq.
(Onlar haqq fərmanına itaət etməkdə heç bir qorxu olmadan hamıdan
qabağa düşdüklərinə görə bu işlərə düçar olurlar).” ◘Həzrət
Riza (ə) buyurub: "İnsan üçün onun həyatının üç ən qorxulu anı var.
Biri doğulan vaxt gözünü dünyaya açdığı zaman, digəri ölən vaxt o biri
aləmin varlıqlarını görən zaman, üçüncüsü isə Qiyamət günü qəbirdən
qalxıb yeni səhnələr müşahidə etdiyi zaman. Allah-təala Yəhya peyğəmbərə
(ə) bu üç vaxtda salam göndərib buyurub: "Salam olsun ona doğulduğu
gün, ölüm zamanı və (Qiyamət günü yenidən) diriləcəyi zaman.” Eyni
zamanda bu üç mərhələdə İsa Məsih də (ə) özünə salam göndərərək həmin
dəhşətli anlardan ötrü özünə təskinlik vermişdir: "Salam olsun mənə
doğulduğum gün və öləcəyim vaxtda və bir də dirilib ayağa qalxacağım
gün.” ◘Həzrət
Riza (ə) buyurub: "Hər kim məni qürbətdə ziyarət etsə Qiyamət günü üç
anda onun köməyinə gələrəm və onu qorxudan xilas edərəm; sağdan və
soldan əməl dəftərlərinin verildiyi zaman, sirat körpüsündən keçən zaman
və əməllər haqq-hesab olunan zaman.” ◘Həzrət Səccad (ə) buyurub: "Zülmkar, ona kömək edən və onların işinə razı olanın hər üçü edilən zülmdə şərikdirlər.” ◘Həzrət
Səccad (ə) buyurub: "Xızr peyğəmbərin (ə) Musaya (ə) verdiyi
göstərişlərdən biri də bu idi: Heç kəsi günahda ittiham etmə. Allah
yanında ən sevimli əməl üçdür; varlı olduğun zamanda orta həddə yaşamaq,
qüdrətli olduğun zamanda əfv edib güzəştə getmək və Allah bəndələri ilə
dostcasına davranmaq. Elə bir kəs yoxdur ki, Allahın bəndələri ilə
dostcasına davransın, lakin Allah onunla axirətdə dostcasına
davranmasın. Bütün hikmətlərin başı Allahdan qorxmaqdır.” ◘Əbu
Malik deyir: "Bir gün həzrət Səccada (ə) ərz edib dedim: " Dinin bütün
proqramlarını bəyan edin!” Buyurdu: "Haq söz danışmaq, ədalətli hökm
vermək, əhd-peymana vəfa etmək dinin bütün proqramlarının əvvəlidir.” ◘Yenə
də İmam Səccad (ə) buyurub: "Həyatın ən çətin vaxtları üç andır; ölüm
mələyi görünən zaman, qəbirdən hərəkətə gələn zaman və Allahın hüzurunda
dayanıb ya cənnət fərmanının sadir olmasını, ya da cəhənnəm
göstərişinin verilməsini gözləmək.” ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Bu ümmətdən bizim haqqımızı tanıyıb qəbul
edənlər üçün nicat yolu var. Yalnız üç kəsdən - zülümkar padşahların
qapısında işləyən, həva və həvəsə (nəfsani istəklərə) tabe olan və
açıq-aşkar günaha qurşananlardan başqa.” ◘Həzrət
Baqir (ə) buyurub: "Nuh (ə) öz ümmətinə nifrin etdikdən sonra şeytan
onun yanına gəlib dedi: "Sən mənə yaxşılıq etmisən, mən də gəlmişəm onun
əvəzini verim.” Nuh (ə) buyurdu: "Sənə xidmət etməkdən Allaha pənah!
Mən sənə nə yaxşılıq etmişəm?!” Dedi: "Sən nifrin etdin, Allah da sənin
qövmünü qərq etdi və artıq mən çalışıb onları yoldan azdırma
əziyyətindən xilas oldum. Bir də növbəti qövm gələnə qədər rahatam.”
Həzrət Nuh (ə) buyurdu: "İndi mənə nə əvəz verəcəkdin?” Dedi: "Məni üç
yerdə yad et. Bu üç yerdə mən insana hər zaman olduğundan daha yaxınam;
qəzəblənən zaman, iki nəfər arasında hökm verən zaman və naməhrəm bir
qadınla heç kəsin olmadığı bir yerdə oturduğun zaman.” ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Allah-təala buyurur: "Ey Adəm oğlu! Mən
sənin barəndə üç lütf həyata keçirmişəm; sənin günahlarının üstünü
örtmüşəm və əgər yaxınların bilsəydi səni dəfn etməzdilər, ikincisi sənə
imkan verib sonra borcumu istəmişəm, amma sən axirət tədarükündən
əsirgəyirsən, üçüncüsü də mal-dövlətinin üçdə birini ölümündən sonra
sənin ixtiyarında qərar vermişəm, amma sən özündən qabağa göndərmirsən.” ◘Yenə
də İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Allah möminə üç imtiyaz verib;
dünya izzəti, axirət səadəti, ürəklərdə əzəmət.” Sonra bu ayələri oxudu:
"İzzət Allaha, Onun peyğəmbərinə və möminlərə məxsusdur”,("Münafiqun”,
ayə 8.)"Həqiqətən möminlər nicat tapdılar...”("Muminun”, ayə 1.) ◘Həzrət
Riza (ə) buyurub: "Allah üç şeyi üç şeylə birlikdə vacib buyurub:
"Namazı zəkatla və hər kim namaz qılıb zəkat verməsə namazı qəbul deyil.
İkincisi öz şükrünü ata-ananın şükrü ilə bərabər və hər kim ki, öz
ata-anasına minnətdarlıq və təşəkkür etməsə Allaha etdiyi şükrü də qəbul
olmaz. Üçüncüsü də təqvanı sileyi-rəhm ilə birlikdə. Qohumlarına qarşı
xoşrəftar olmayanın təqvası da yoxdur. ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Mömin üç vaxtda şad olar; qadından kam
alan zaman, mömin qardaşları ilə zarafatlaşan zaman və gecə namazı
vaxtı.” ◘İmam
Məhəmməd Baqir (ə) buyurub: "Zülm üç cürdür. Birincisi özünə olunan
zülm. Bu Allah ilə öz arasında etdiyi günahdır. İkincisi, şirk
vasitəsilə Allaha edilən zülm. Üçüncüsü isə camaatın haqlarını
tapdalamaqla onlara olunan zülm. Hikmət sahiblərinin, zahidlərin və s. bu kimilərinin dediklərindən ◘Loğman
öz oğluna buyurub: "Oğul!” İnsan üç hissədən ibarətdir; Allaha məxsus
olan hissə, özünə məxsus olan hissə və qurda məxsus olan hissə. Allaha
aid olan hissə Ona tərəf yüksələcək ruhdur. Öz payı elmdir ki, ondan
ləzzət aparar. Qurdun payı isə bədəndir.” ◘Bir
hikmət sahibi deyib: "Dostlar üç dəstədir. Bir dəstə qida kimidir ki,
onlarsız keçinmək olmur. Onlar din qardaşlarıdır. Digər dəstə dərman
kimidir ki, onlara bəzi vaxtlarda ehtiyac duyulur. Üçüncü dəstə isə heç
vaxt dərdə dəymir. Onlar tamahkarlardır.” ◘Bir
zahid deyib: "İnsanlar üç dəstədirlər; tamam kişi, yarım kişi, nakişi.
Birincisi odur ki, özünün rəyi var və onun rəyindən istifadə olunur.
İkincisi odur ki, özünün rəy və qərarı yoxdur, lakin nəzər və təfəkkür
sahiblərindən yararlanır və onların yolunu gedir. Nakişi odur ki, nə
özünün rəy və nəzəri var, nə də mütəfəkkirlərdən bəhrələnir.” ◘Digəri
deyib: "Dünyanın üç şeyindən başqa heç nə üçün təəssüflənmirəm. Biri
eyiblərimi pərdəsiz mənə göstərən mömin qardaşır. Digəri uğursuz
əyriliyimi düzəldən və nadanlıq etdiyim zaman mənə xəbərdarlıq edən
alim, üçüncüsü isə nə məxluqun minnəti, nə də Xaliqin qəzəbi olan
ruzidir.” ◘Səhl
ibn Abdullah deyir: "Bir kəsdə üç xüsusiyyət cəm olmayınca onun rəhbər
olma ləyaqəti yoxdur; camaatla nadan və axmaqcasına rəftar etməsin,
onların nadanlığına göz yumsun və onların mal-dövlətinə göz dikməsin,
əksinə, öz var-dövlətindən onlara versin.” ◘Bir
hikmət sahibi deyib: "Əgər bir kəsin vəfalı olub-olmadığını bilmək
istəyirsənsə bax gör dostları onun yadına düşür, ya yox, vətən həsrəti
çəkir, ya yox və keçmişi üçün ağlayır, ya yox. ◘Digəri
deyib: "Xoş xasiyyətli olmaq, az danışmaq və mötədil yol getmək
peyğəmbərlərin xüsusiyyətlərindəndir. Bədxasiyyət olmaq, çox danışmaq
(çox danışmaqda məqsəd faydasız və şəriətə zidd olan sözlərdir) və
təkəbbürlə yol getməksə bədbəxtlərin xüsusiyyətlərindəndir. ◘Başqa
birisi deyir: "Üç şeyin sonu yoxdur; əmniyyət, salamatlıq və dolanmaq
üçün kifayət edəcək qədər ruzi.” (Şübhəsiz, bunlarda məqsəd budur ki, bu
nemətlərin əzəməti ölçüyə gəlmir.) ◘Bir
hikmət sahibi deyir: "Heç bir möhtərəm şəxs, üç yerdə padşah belə olsa,
böyüklük etməməlidir; ata-ana qarşısında, axirət işindən ötrü istifadə
etdiyi alimin hüzurunda və qonaq qəbul edən zaman.” ◘İbn
Abbas deyir: "Həmsöhbətimin mənim boynumda üç haqqı var: Üçünü mənə
tutsa gözümü üzünə dikərəm, otursa ona yer verərəm, danışan zaman
sözlərinə qulaq asaram. Axmaq həmsöhbət xətərlidir, ondan uzaqlaşmaq isə
uğur və müvəffəqiyyət. ◘İbn
Abbas deyir: "Şeytan heç vaxt üç anda etdiyi kimi nalə və fəryad
qopartmayıb; Allahın lənəti gələn zaman və asimandan qovulanda,
Peyğəmbər (s) dünyaya gələndə və birinci ayəsi
"Bismillahir-rəhmanir-rəhim” olan "Fatihə” surəsi nazil olanda.” ◘Qəzali
deyir: "Tövbə üç şərtlə qəbul olunar; günahları tərk etməklə, gələcəkdə
də onu tərk etmək qərarına gəlməklə və keçmiş günahları yumaqla.”
(Saleh əməl vasitəsi ilə, yaxud qəzaya verilmiş əməlləri yerinə
yetirməklə və s.) ◘Peyğəmbər
(s) bir qrup səhabəsindən soruşdu: "Siz nəsiniz?” (Yəni, hansı məsləkə
xidmət edirsiniz?”) Dedilər: "Möminik!” Buyurdu: "İmanınızın nişanəsi
nədir?” Dedilər: "Çətinlikdə səbr edirik, rifah halında şükr edirik,
qəza və qədərə boyun əyirik.” Buyurdu: "And olsun Kəbənin rəbbinə siz
möminsiniz!” ◘Peyğəmbər
(s) buyurub: "Üç həddi-büluğa çatmamış övladını itirən kişi və üç
həddi-büluğa çatmamış övlad dağı görən qadın cəhənnəmdən amandadırlar.”
(Bu şərtlə ki, müsəlman olub müsəlman da dünyadan getsinlər.) ◘Əbuzər
Peyğəmbərdən (s) nəql edir ki, üç həddi-büluğa çatmamış övladını itirən
hər bir müsəlman ata-ananı Allah öz fəzl və kərəmi ilə behiştə daxil
edər.” ◘Müaviyə
Xalid ibn Müəmmərdən soruşdu: "Əlini (ə) nəyə görə sevirdin?” Dedi:
"Çünki üç imtiyaza malik idi; qəzəb vaxtı səbirli idi, danışanda düz
danışardı, hökumət və xilafət zamanında ədalətli idi.” ◘Həsən
Bəsri deyir: "Müaviyə üç iş gördü ki, bu işlər onu həlak etdi; xilafəti
qəsb etdi. Halbuki, xilafətə ondan da layiq Peyğəmbər (s) səhabəsi var
idi. İkincisi, həmişə şərab içib məst olan oğlu Yəzidi camaata hakim
təyin etdi. Üçüncüsü isə ipək paltar geyinir, saz çalırdı və Ziyadı
özünün qardaşı adlandıraraq İraqa hakim təyin etdi.” ◘Bir
hikmət sahibi deyir: "Dünyanı üç şeydən birindən ötrü tələb edirlər;
ehtiyacsızlıq, izzət və rahatlıqdan ötrü. Halbuki, izzət dünyadan üz
döndərməkdə, ehtiyacsızlıq qənaətdə, asayiş isə azacıq əziyyət çəkməyin
kölgəsindədir.” ◘Əhnəf
ibn Qeys deyir: "Hər kimin mənimlə arası dəysə onunla üç müamilədən
birini edirəm. Əgər böyük adam olsa onun məqamına görə ehtiram edib
yalnız ondan üz döndərirəm. Yox, əgər məndən aşağı olsa öz abrımı
qorumaqdan ötrü onu öz başına buraxıram. Əgər mənimlə bərabər olsa ona
minnət qoyuram. ◘Məhəmməd
ibn Simak deyir: "İllərlə var-dövlət dalınca qaçdım. Bir gün Qarun
yadıma düşdü (ki, o qədər var-dövlətinin olmasına baxmayaraq aqibəti
necə oldu!). Gördüm üç şeydən artıq heç nə məni Allaha
yaxınlaşdırmayacaq; pəhrizkar qəlb, doğrudanışan dil və səbrə adət etmiş
bədən.” ◘Yəhya
ibn Məaz deyir: "Hərislik şirə bənzəyir. İnsanlar da ona münasibətdə üç
cürdür: Bir dəstəsi onu azad buraxıb. Bunlar dünyapərəstlərdir. Digər
dəstəsi onu bağlayıblar. Bunlar zahidlərdir. Bir dəstəsi də ki, onun
başını kəsib atıb. Bunlar Allahın dostları, o cümlədən, peyğəmbərlər və
onların ardıcıllarıdır.” ◘Keçmişdə
insanlar üç şeyi bir-birinə göstəriş verər və yazışmalarında da bunu
qeyd edərdilər; hər kim axirəti üçün çalışsa, dünyasını Allah yoluna
qoyar, hər kim batinini islah edərsə Allah da onun zahirini
gözəlləşdirər və hər kəs də Allahla öz arasını düzəltsə Allah da onunla
camaatın arasını düzəldər.” ◘İbn
Abbas deyib: "Zöhd” kəlməsi (ərəb qrafikasına əsasən) 3 hərfdən
ibarətdir; د, ه,ز . «ز» (z) yəni, zadul-məad (yəni, axirət azuqəsi), «ه»
(h) yəni hidayət (dində) və «د» (d) yəni, davamlılıq (Allaha itaətdə.)” ◘İbn
Abbasdan soruşdular: "Günlərin ən yaxşısı, ayların ən yaxşısı və
əməllərin ən yaxşısı hansıdır?” Dedi: "Günlərin ən yaxşısı Cümə günüdür.
Ayların ən yaxşısı Ramazan ayıdır. Əməllərin ən yaxşısı isə beş namazı
əvvəl vaxtında qılmaqdır.” Bu sualı Həzrət Əlidən (ə) də soruşdular,
buyurdu: "Məğribdən məşriqəcən bütün alimlərdən bu sualı soruşsanız bu
cavabı verəcəklər. Amma mən deyirəm ki, əməllərin ən yaxşısı Allah
dərgahında qəbul olunanı, ayların ən yaxşısı tövbə etdiyin ay, günlərin
ən yaxşısı isə imanla Allaha tərəf getdiyin aydır.” ◘Yunan filosoflarından biri deyib: "Üç şey heç kəsdən ötrü biabırçılıq deyil; xəstəlik, fəqirlik və ölüm.” ◘Vəhəb
deyir: "Tövratda yazılıb: "Həris adam dünyaya da sahib olsa fəqirdir,
Allaha müti olan qul da olsa (azad insan olmasa da) itaətkardır və qane
insan isə ac olsa da ehtiyacsızdır.” ◘Allah
peyğəmbərlərdən birinə vəhy edib buyurdu: "Xaşe (və kövrək) qəlb,
təvazökar ruh və ağlar göz gətir və dua et Mən də müstəcab edim.” ◘Deyirlər
ki, bir kişi bir filosofun yanına gedib dedi: "Filan dostunuz sizin
barənizdə xoşagəlməz bir söz dedi.” Filosof dedi: "Qardaş! Sən mənim
yanıma gələndən mənim haqqımı üç dəfə tapdalayıb mənə zülm etdin;
dostumu mənim gözümdən saldın, pak qəlbimi bulaşdırdın, özün də
sui-zənnə uğradın. (Yəni, bilmirəm düz deyirsən, ya yox və bu söz
gəzdirməkdə məqsədin nədir?!)” ◘Bir
hikmət sahibi deyir: "Üç xüsusiyyət var ki, hər kəsdə olsa əqli
kamildir; dilinin ixtiyarı özündə olsun, zəmanənin vəziyyətindən
xəbərdar olsun və öz işi ilə məşğul olsun (ömrünü boş-boşuna
keçirməsin).” ◘Başqa
birisi Allahla münacat edən zaman deyib: "(Pərvərdigara!) Mənim
qəlbimin ən böyük itaəti ümidimi sənə qarşı yönəltməyimdir, ən şirin
sözüm səni mədh edib şəninə tərif deməyimdir və nəzərimdən ən üstün vaxt
səninlə görüşdüyüm vaxtdır.” ◘Hədisdə
deyilir ki, bir gün Cəbrail (ə) Peyğəmbərə (s) ərz etdi: "Əgər bizim
ibadətimiz yer üzərində olsaydı üç əməli heç vaxt tərk etməzdim;
müsəlmanlara su verməyi, (böyük və ehtiaclı) ailə sahiblərinə kömək
etməyi və camaatın günahlarının üstünü örtməyi.” ◘Bir
kişi İmam Həsən Müctəbadan (ə) hacətini istədi. İmam (ə) söykənib
oturmuşdu. Düzəlib buyurdu: "Peyğəmbər (s) buyurub ki, hər kəsi
özünəməxsus yerdə oturdun (yəni, hər kəslə onun səviyyəsinə uyğun rəftar
edin.) Mən
indi səndən üç sual soruşacağam. Əgər cavab verə bilsən sənə üç yüz
dinar verəcəyəm.” Dedi: "Soruşun, Allahın qüdrətindən başqa qüdrət
yoxdur.” Buyurdu: " –Kişinin bəzəyi nədir? –Helm ilə bir yerdə olan elm. –Əgər olmasa? –Təqva ilə bir yerdə olan kərəm. –Əgər o da olmasa? –Səbr ilə bir yerdə olan fəqirlik. –Əgər o da olmasa? –Göydən bir atəş gəlib dəri və sümüklərini yandırıb kül etsin. Həzrət (s) təbəssüm etdi və dediyinin iki bərabərində ona pul verdi. ◘Bir
hikmət sahibi deyib: "Hər kəs üç şeyə sahib olmamış üç şey iddiasında
olsa bil ki, şeytan ona məsxərə edir; dünyanı tərk etməmiş zikrin
şirinliyini dadmaq, özünə qəzəblənməmiş Allah razılığını tələb etmək və
camaata sitayiş etməyi tərk etməmiş ixlas sahibi olmaq.” ◘İbrahim Ədhəmə dedilər: "Nəyə görə zöhdü bəyəndin? "Dedi: "Üç səbəbdən ötrü: 1.Gördüm qəbir dəhşətlidir, heç bir dost da yoxdur. 2. Gördüm yol uzundur, azuqə yoxumdur. 3. Gördüm Qiyamət məhkəməsinin qazisi Cabbar Allahdır, mənim isə heç bir üzrüm yoxdur.” ◘Həzrət
İbrahim Xəlil peyğəmbərdən (ə) soruşdular: "Nə səbəb oldu ki, Allah
səni özünə dost seçdi? "Buyurdu: "Üç səbəbə görə; Allahın göstərişini
başqalarının istəklərindən üstün tutdum, Allahın öhdəsinə aldığı
işlərdən ötrü (ruzi və s.) çox da təlaş etmirdim (yəni, kafayət
qədərindən artığını tələb etmir, haramlarının dövrəsində dolanmırdım) və
heç vaxt qonaqsız yemək yemirdim. ◘Bəziləri deyib: "İnsanların ən xoşbəxti odur ki, bilikli qəlb, səbirli bədən və qane ruha malik olsun.” ◘Yenə
də deyiblər: "Üç xüsusiyyət hər kimdə olmazsa fəzl və kamalı da yoxdur.
Biri cahil və ağılsızlara dözəcək helm, digəri günahdan çəkindirəcək
təqva və camaatla keçinəcək xoş xasiyyət.” Və
yenə də deyiblər: "Üç kəs var ki, onları üç yerdən başqa yerdə tanımaq
olmaz; səxavətli insanı qıtlıq zamanı, şücaətlini döyüş zamanı və
səbirli insanı qəzəb vaxtı.” ◘Bəziləri deyib: "Əqlin üç əlaməti var; pəhrizkarlıq, doğrudanışmaq və bihudə işləri tərk etmək.” ◘Həzrət Rəsuldan (s) soruşdular: "Mömini necə tanıyaq?” Buyurdu: "Vüqarı, mülayim xasiyyəti və düz danışığı ilə.” ◘Bir
ədib sultanın yanına getdi. Danışmaq icazəsi istədi. Sultan dedi: "Bir
şərtlə.” Dedi: "Nə şərt?” Dedi: "Mənim üzümə məni tərifləmə, çünki mən
özümü səndən yaxşı tanıyıram, ürəyində olanların əksinə söz demə və heç
kəsin qeybətini etmə.” ◘Bəziləri
deyib: "Üç şeydən kənar gəzmək hikmət və ağılın əlamətidir; cahilin
nadanlığından, aqilin yanılmasından və qafilin səhvindən.” ◘Yenə də deyiblər: "Üç kəsi üç yerdə tanımaq olar; səbirlini qəzəb vaxtı, şücaətlini qorxu vaxtı və qardaşı ehtiyac vaxtı.” ◘Həzrət İsa (ə) buyurub: "Hər kəsin elmi olsa, ona əməl etsə və onu başqalarına öyrətsə asimanlarda hörmətli olar.” ◘Bəziləri
deyib: "Dindarlar atəşdən, böyüklər biabırçılıqdan, ağıllı insanlar isə
şərdən qorxurlar. Hər kimin dini, böyüklüyü və ağlı varsa atəşdən,
biabırçılıqdan və şərdən amandadır.” ◘Bir
yunan alimi deyib: "Əgər bədən yazmağa, oxumağa və öyrənməyə mane olan
xüsusiyyətlərdən sağlam, ağıl eyibsiz və ruzi də kifayət qədər olarsa,
başqa şeylərdən ötrü qüssələnmək yersizdir.” ◘Əhməd
ibn Məhəmməd Zahiddən nəql edirlər ki, deyib: "Ağıllı insanın
əlamətləri saya gəlmir, amma axmaq insanın mənim nəzərimcə üç əlaməti
var; ömrünün hədərə getməsindən qorxmur, boş-boş danışmaqdan doymur,
eyiblərini ona deyən adamla oturub-durmağı xoşlamır.” ◘Bir arif deyir: "Üç şey qəlbi bərkidər: Yersiz gülmək, tox halda yemək və lazımsız sözlər danışmaq.” ◘Əflatun
deyib: "Sənə qarşı etinasızlıq göstərən kəslə görüşə getmə, sözünü
təkzib edən şəxslə söhbət etmə və sözünə qulaq asmayan kəsə söz demə.” ◘Yenə
də Əflatun deyib: "Adamların ruhiyyəsi üç yerdə əvəz olar; sultanlara
yaxınlaşan zaman, evlilikdən sonra və əlinə var-dövlət gələn zaman. Əgər
bir kəs bu üç hallarda dəyişməsə və özünü itirməsə qəzavəti düzgün,
müamiləsi də səhihdir.” ◘Bir
hikmət sahibi deyib: "Elmin sahəsi üç qarışdır. Birinci qarışa daxil
olana təkəbbür gələr, ikinci qarışa daxil olan təvazökar olar, üçüncü
mərhələyə daxil olansa başa düşər ki, heç nə bilmir.” ◘Müəllif
deyir: "Allah üç qəribə mətləbi Quranın üç surəsində bir-birinin
ardınca bəyan edib: "Bəni-İsrail” surəsində Peyğəmbərin (s) cismani
meracına işarə edərək buyurur ki, Məkkədən Əqsa məscidinə hərəkət etdi,
"Kəhf” surəsində əshabi-Kəhfin üç yüz neçə il yatmasını nəql edir və
”Məryəm” surəsində Həzrət İsanın (ə) atasız dünyaya gəlməsindən
danışır.” ◘Bir
hikmət sahibi deyib: "Üç şey barəsində fikirləşmə; kasıblıq və
yoxsulluq fikrində olma ki, qəm-qüssən çox olar, uzun ömür sürmək
fikrini də başında çox dolandırma ki, bütün ömrünü bir yerə yığsan
malını xarab edərsən və sənə zülm edənlərdən də əvəz çıxmağa çalışma ki,
qəlbin daşlaşar, qəzəbin isə artar.” ◘Əbuzər
buyurdu: "Dünya üç saatdır; keçən saat, mövcud saat, ona
çatıb-çatmayacağın məlum olmayan gələcək saat. Elə isə, əslində, bir
saatdan başqa əlində heç bir şey yoxundur. Çünki, ölüm də saatbasaat
yaxınlaşır.” ◘Bir
hikmət sahibi deyir: "Üç şey var ki, hər bir şeydən üstündür; həyat,
həyatın iki bərabəri və həyatdan da yaxşı olan şey. Həyat ibarətdir
asayiş və xoşluqdan, həyatın iki bərabəri ibarətdir yaxşı addan,
həyatdan da yaxşı şey isə Allahın razılığı və behiştdir. Üç şey də var
ki, hər şeydən daha pisdir; ölüm, ölümün iki bərabəri və ölümdən də pis
olan şey. Ölüm fəqirlik və yoxsulluqdur, ölümün iki bərabəri bədnam
olmaqdır, ölümdən də pis olan şey isə Allahın qəzəbidir. Allaha pənah!” ◘Loğman öz oğluna deyib: "Oğul” elə ki, mədə doldu fikir yuxuya gedər, hikmət işdən düşər, bədən də ibadətdən qalar.” Mərhum
Mühəqqiq özünün "Əxlaqi-Nasiri” kitabında nəql edib deyir ki, ibadət üç
cürdür: 1. Bədənin ibadəti, yəni, oruc, namaz və ibadətgahlara getmək,
2. Ruhun ibadəti, yəni, tövhidə və Allahın sifətlərinə, Onun vucuduna,
Allahın hikmətinə və din göstərişlərinə düzgün əqidə bəsləmək. 3.
Camaatla ünsiyyətdəki ibadət, yəni, alver, evlənmə, əmanəti qaytarma,
xeyirxahlıq, müsəlmanlara kömək, düşmənlərlə cihad, namusu qorumaq, din
və elmi mərkəzləri himayə etmək.” ◘"Səbr”
sözünün lüğətdəki mənası "dözümsüzlükdən çəkinmək və qeyri-mülayim
hallara tab gətirməkdir.” Bu səbr üç qismdir; 1. Ümumi camaatın səbri.
Bu insanların camaat arasında öz abır və heysiyyətlərini qorumaqlarından
ibarətdir. 2. Zahidlərin və abidlərin səbri. Bu axirət savabı
qazanmaqdan ötrü olunan səbrdir. 3. Ariflərin səbri. Bu da Allahın
razılığı olduğu halda rastlaşdıqları acı hadisələr müqabilində etdikləri
səbrdir. Bu səbr barədə Allah-təala Quranda yetmişdən çox yerdə söz
açmış və bu haqda saysız hədislər rəvayət olunmuşdur. ◘Peyğəmbər
(s) buyurub: "Hər kəsə üç şey verilibsə ona hər iki dünyanın xeyri
verilib; Allahın qəza və qədərinə razı olmaq, bəla zamanı səbirli olmaq
və rifah zamanı dua etmək.” ◘Həzrət Sadiq (ə) buyurub: "Üç şeyin azı da çoxdur; atəş, fəqirlik və borc.” ◘Xalid
ibn Səfvan deyir: "Üç şeyin çarəsi yoxdur; tənbəlliyə qarışmış
yoxsulluğun, həsəd və paxıllığa qarışmış düşmənçiliyin və qocalıq
zamanında xəstəliyin.” ◘Bəziləri
deyiblər: "Həyatın səfası üç şeydədir; geniş evdə, çoxlu xidmətçidə və
ürəyəyatan qadında. Üç kəslə gərək mülayim, xoşrəftar və üzügülər
olasan; sultan, xəstə və qadınla.” ◘Üç şey asayiş üzərindən xətt çəkir; dişağrısı, tərs xidmətçi və sözə baxmayan qadın. ◘Xəlil
ibn Əhməd Nəhvi deyir: "Var-dövləti üç kəsdən ötrü yığırlar ki, üçü də
düşməndir; arvadın əri, oğulun arvadı və qızın əri.” ◘Haris
Mühsaibi deyib: ”Üç şey aztapılan, yaxud da tapılmayandır; iffətli
gözəllik, dindarlıqla bir yerdə xoş xasiyyət və əmanətdarlıqla birgə
qardaşlıq vəzifəsini yerinə yetirə bilmək.” ◘Bir
filosof deyib: "Fəlsəfə nəzərindən birinci vacib Allaha itaət, sonra
ata-anaya, daha sonra isə camaata ehtiram göstərməkdir. Hər kim bu üç
vacibatı yerinə yetirsə Allah onu möhtərəm, böyük və əzəmətli insan
edər.” ◘Peyğəmbərdən
(s) nəql olunur ki, hər kim dünya istəyirsə ticarət etsin, hər kim
axirət istəyirsə zahid olsun və hər kim də ki, dünya və axirət istəyirsə
elm öyrənsin. ◘Şafeiyə
(dörd sünni məzhəbindən birinin imamı) dedilər: "Əli (ə) barəsində nə
deyə bilərsən?” Cavab verdi: "Nə deyim o kəsin barəsində ki, üç sifət üç
xüsusiyyətlə birgə onun vücudunda cəm olub və heç kəsdə belə bir şey
yoxdur; fəqirlik səxavətlə, şücaət əqllə, elm əməllə.” | |
Views: 739 | Downloads: 0 | Rating: 0.0/0 |
Total comments: 0 | |